Κων/νος Θεολόγου

Ορθ/κός Χειρουργός

Διδάκτωρ ΑΠΘ

Κάτοχος Μεταπτυχιακού στην Διοίκηση Μονάδων Υγείας

Ως πτώση ορίζεται η ξαφνική, ακούσια αλλαγή θέσεως που αναγκάζει ένα άτομο να προσγειωθεί σε ένα χαμηλότερο επίπεδο.

Αυτές μπορεί να προκληθούν  από ενδογενείς  (σχετιζόμενους με την ανθρώπινη σωματική ,ή ψυχική  φυσιολογία  και τις διαταραχές της ) ή εξωγενείς παράγοντες ( περιβαλλοντικοί, ή  άλλοι κίνδυνοι).  Η διάκριση μεταξύ ενδογενών και εξωγενών παραγόντων κινδύνου μπορεί να διευκολύνει τον εντοπισμό των στρατηγικών πρόληψης. [1, 2,3,4]

Οι πτώσεις κατά την διάρκεια της νοσηλείας μπορούν να ταξινομηθούν σε τρεις κατηγορίες που είναι οι τυχαίες πτώσεις λόγω ατυχήματος(από εξωγενείς παράγοντες), οι αναμενόμενες πτώσεις (π.χ. σε περιπτώσεις συγχύσεως) και οι απρόβλεπτες πτώσεις από νέο ιατρικό σύμβαμα (συγκοπικό  ή αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο).

 Βάσει αυτής της ταξινομήσεως μεγάλο ποσοστό των πτώσεων που σχετίζονται με διαταραχή στις αναμενόμενες φυσιολογικές λειτουργίες μπορεί να προβλεφθούν και έτσι συγκεκριμένα μέτρα ασφαλείας να εφαρμοστούν [5].

Όσον αφορά τους ενδογενείς παράγοντες, ιδίως σε άτομα άνω των 65 ετών, αυτοί  είναι η αυξημένη ηλικία, οι διαταραχές της όρασης , η καχεξία , η ελαττωμένη  μυική ισχύς, η ορθοστατική υπόταση, η  χρήση βενζοδιαζεπινών  ,ηρεμιστικών , υπναγωγών  και ψυχοτρόπων φαρμάκων , η λήψη  τεσσάρων ή περισσοτέρων φαρμάκων συγχρόνως  (αλληλεπίδραση) , τα αντιυπερτασικά , τα αντιεπιληπτικά και τα αντιαιμοπεταλικά  φάρμακα, η επιληψία (σε όλες της ηλικίες) ο διαβήτης, το διαβητικό έλκος του ποδιού, το εγκεφαλικό επεισόδιο, η  συγκοπή, , η αναιμία, νευρολογικές νόσοι  ,η ανεπάρκεια βιταμίνης D, η  ανεπάρκεια βιταμίνης D σε συνδυασμό με χαμηλή κάθαρση κρεατινίνης, οι διαταραχές ισορροπίας, και ο φόβος της πτώσεως εκ μέρους του ασθενούς.

Τα μέτρα που πρέπει να ληφθούν για την πρόληψη των πτώσεων στα νοσηλευτικά ιδρύματα είναι η εκπαίδευση  της ασφαλούς  μεταφοράς  των ιδίων των ασθενών από και προς το κρεβάτι και την καρέκλα , αλλά και κατά την μεταφορά αυτών με την βοήθεια  των  εργαζομένων  ως μέρος μιας θεραπευτικής διαδικασίας . Επίσης , η ευαισθητοποίηση όλου  του ιατρικού  και παραιατρικού προσωπικού  για τους ασθενείς που είναι «υψηλού κινδύνου για πτώσεις»  ( διάγνωσή τους  μέσω ερωτηματολογίου παραγόντων κινδύνου /ταξινόμηση αυτών βάσει κλίμακος άμεσα κατά  την εισαγωγή στο νοσηλευτικό ίδρυμα, αλλά και ανίχνευση τυχόν ανεπιθυμήτων  επιπλοκών από τα φάρμακα που μπορεί να αυξήσουν την συχνότητα των πτώσεων  κατά την διάρκεια  της νοσηλείας)  .Επίσης σκόπιμη είναι η μέτρηση   του κορεσμού της αιμοσφαιρίνης με οξύμετρο κατά την εισαγωγή  και περιοδικά κατά την πορεία  της νοσηλείας του ηλικιωμένου ιδίως ασθενούς  ειδικά σε μη παθολογικές κλινικές.

Αναγκαία  είναι η επιπρόσθετη στενή παρακολούθηση από παθολόγο των ασθενών  «υψηλού κινδύνου», ενώ σκόπιμη είναι η ευαισθητοποίηση για αναγνώριση των ασθενών υψηλού κινδύνου για πτώσεις  εκ μέρους του μη ιατρικού και μη νοσηλευτικού προσωπικού (π.χ τραυματιοφορείς οι οποίοι δεν είναι εξοικειωμένοι με τα νοσηλευτικά διαγράμματα ή τις ιατρικές ορολογίες) , αλλά και ενημέρωση  των συγγενών    όταν πρέπει να γίνουν διαγνωστικές  ή θεραπευτικές πράξεις που απαιτούν μετακινήσεις.

 Για την καλύτερη πρόληψη των πτώσεων  σκόπιμη είναι η  αναγραφή στο διάγραμμα νοσηλείας με έντονο μαρκαδόρο π.χ πράσινο ότι ο ασθενής είναι υψηλού κινδύνου για πτώσεις  κωδικοποίηση για την  οποία  θα ενημερώνονται  και οι συγγενείς . Εναλλακτικά  μπορεί να γίνει χρήση  κόκκινων καλτσών όπως στο πανεπιστήμιο του Colorado , USA  με αναγραφή : πάνω  “ασθενής υψηλού κινδύνου για πτώσεις  “.

Λίαν χρήσιμα επίσης είναι ο έλεγχο κάθε ασθενούς  εκ μέρους του νοσηλευτικού προσωπικού για την  ανάγκη τουαλέτας κάθε 2 ώρες , ή διαρκώς με χρήση κάμερας δωματίου, ο έλεγχος ασβεστίου και Vit D, ο έλεγχος του χρόνου προθρομβίνης σε ασθενείς που λαμβάνουν αντιθρομβωτικά φάρμακα,  αλλά και του επιπέδου  του σακχάρου και τυχόν ύπαρξης αναιμίας.

Πέρα όμως από την πρόληψη  σκόπιμη είναι και η ευαισθητοποίηση-εκπαίδευση του προσωπικού για την διάγνωση προηγηθείσης πτώσεως  (κλινικά σημεία κακώσεων ) ιδίως σε περίπτωση που θα επισυμβεί   πτώση όταν δεν είναι κανείς παρών και ο ασθενής δεν είναι σε θέση να δώσει ιστορικό.

Οι εργονομικές παρεμβάσεις στο νοσηλευτικό ίδρυμα  είναι λίαν καθοριστικές  ώστε να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος των πτώσεων. Αυτές  αφορούν την εύκολη και άμεση  πρόσβαση στο κουδούνι  κλήσεως του νοσηλευτικού προσωπικού(ακριβώς δίπλα στον ασθενή), την χρήση αυτοκόλλητου στην πόρτα του δωματίου που προτρέπει τους ασθενείς να καλέσουν το νοσηλευτικό προσωπικό  όταν θέλουν να σηκωθούν από το κρεβάτι. Επίσης η ενημέρωση των άλλων ασθενών  του θαλάμου αλλά  και των συνοδών αυτών για την σημασία της χρωματικής σημάνσεως  στο διάγραμμα  του κρεβατιού ή προτιμότερο στον τοίχο πάνω από το προσκέφαλο σε ειδικό πλαίσιο.

Άλλες εργονομικές παρεμβάσεις είναι η ύπαρξη χαμηλού ύψους κρεβατιών , η μη  ύπαρξη επίπλων με ρόδες, η μη ύπαρξη εμποδίων στους διαδρόμους μετακίνησης , η ύπαρξη  καλού  φωτισμού, το μη ολισθηρό οδόστρωμα,  η καλή οπτική επαφή των ασθενών εκ μέρους του νοσηλευτικού προσωπικού, αλλά και το ορθό κάθισμα των ασθενών όσο πιο βαθειά γίνεται στο κάθισμα χωρίς κλίση του κορμού προς τα εμπρός .

Σημαντική ιδίως για τους ασθενείς  με αυξημένη οστεοπόρωση είναι  η ύπαρξη  στρωμάτων στο έδαφος και  προστατευτικών  μαξιλαριών των  γοφών  για την μείωση της δύναμης προσκρούσεως εφόσον τελικά επισυμβούν πτώσεις, αλλά και η  χορήγηση αντιοστεοπορωτικής αγωγής (διφωσφονικά) άμεσα μετά την διάγνωσή της  οστεοπορώσεως , ή μετά από κάταγμα που προηγήθηκε της  εισαγωγής  του ασθενούς. [1,7,8].

Τέλος σκόπιμη είναι η καταγραφή μέσω κωδικοποιήσεως  για στατιστικούς λόγους των πτώσεων όλων των  νοσηλευτικών ιδρυμάτων  πανελληνίως (δημιουργία εθνικού αρχείου ), στο οποίο  θα αναφέρονται , η ηλικία και το φύλο του ασθενούς  που υπέστη την πτώση, το νοσοκομείο και  ειδικότερον το τμήμα και ο χώρος  αυτού που αυτή επισυνέβη , η δραστηριότητα του ασθενούς, ή του εργαζομένου κατά την οποία αυτή επισυνέβη. Επιπροσθέτως θα γίνεται καταγραφή τυχόν προϋπαρχούσης  παθολογίας του ασθενούς, των τυχόν  εργονομικών προβλημάτων που συνέβαλαν  σε αυτή , αλλά και της ερμηνείας  του ασθενούς και του συνοδού  για αυτή. Τέλος θα αναφέρεται και η αιτιολόγηση του συμβάντος από τον τεχνικό ασφαλείας, που πρέπει να υπάρχει σε κάθε νοσηλευτικό ίδρυμα  ώστε να κάνει τις αναγκαίες εργονομικές παρεμβάσεις  εάν αυτές ήταν η αιτία της πτώσεως. Το αρχείο αυτό καταγραφής θα είναι ανώνυμο και θα γίνει για στατιστικούς λόγους, ώστε να τελικά να λαμβάνει χώρα αναφορά όλων των πτώσεων  ακόμη και από το προσωπικό, αλλιώς υπάρχει ο κίνδυνος να μην είναι αυτό επαρκώς ενημερωμένο (αποκλειστικά  στατιστικός  επιδημιολογικός χαρακτήρας του]. 

Βάσει των αποτελεσμάτων του εθνικού αυτού αρχείου, ή του αρχείου του συγκεκριμένου νοσηλευτικού ιδρύματος μπορεί να ακολουθηθεί μία διαδικασία κατάρτισης για μείωση ή πρόληψη των πτώσεων και οι παρεμβάσεις να εφαρμοσθούν και σε άλλους χώρους Δομών Υγείας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1.http://www.ahrq.gov/professionals/clinicians-providers/resources/nursing/resources/nurseshdbk/CurrieL_FIP.pdf

2.http://www.ihi.org/explore/falls/Pages/default.aspx

3. http://www.healthpromotion.com.au/Documents/Falls_Seminars/MentalHealth_Falls.pdf

4.http://www.who.int/ageing/projects/2.Biological,%20medical%20and%20behavioural%20risk%20factors%20on%20falls.pdf

5. http://nihseniorhealth.gov/falls/causesandriskfactors/01.html

6. Morse JM. Preventing patient falls. Thousand Oaks, Gerontologist. 2004;44(5):665-80.

CA: Sage; 1997

7. http://www.uch.edu/your-visit/preparing-for-your-stay/call-dont-fall/

8 http://www.sizewise.net/getattachment/70b1fddf-ca54-4126-8a73-fe272744d109/Patient_Falls.aspx