Αν Καθ.Ψυχιατρικής Μονάδα Ψυχογηριατρικής, Α Ψυχιατρική Κλινική, Αιγινήτειο Νοσοκομείο, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα εισερχόμενη στον 21º αιώνα είναι η παροχή υψηλής ποιότητας υπηρεσιών ψυχικής υγείας σε όλο τον πληθυσμό. Αυτό το όραμα έχει εκφραστεί και από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας στη στρατηγική του για τον αιώνα που εισήλθε, ότι δηλαδή ο ίδιος ο οργανισμός καθώς και τα κράτη-μέλη του οφείλουν να:
«…ενσωματώσουν την απαραίτητη χρήση τηλεματικών υπηρεσιών στην υγεία στη συνολική πολιτική και στρατηγική τους για την εξασφάλιση υγείας για όλους στον 21º αιώνα, εκπληρώνοντας το όραμα για έναν κόσμο στον οποίο τα οφέλη της επιστήμης, της τεχνολογίας και της δημόσιας υγείας να είναι εξίσου διαθέσιμα στους πληθυσμούς οπουδήποτε». Υπολογίζεται ότι στην Ευρώπη περίπου το 5-10% του πληθυσμού δεν έχει πρόσβαση σε κλασσικές και μη υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Ιδιαίτερα ομάδες πληθυσμού όπως οι ηλικιωμένοι. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει μία σημαντική αλλαγή στο δημογραφικό προφίλ του πληθυσμού στην Ελλάδα με τους ηλικιωμένους να αποτελούν περίπου το 20% του πληθυσμού, σε μερικές δε περιοχές κυρίως αγροτικές και νησιωτικές το ποσοστό μπορεί να αγγίξει και το 23%. Η κατάλληλη αξιολόγηση όσον αφορά τις ανάγκες και την αποτελεσματικότητα της υγειονομικής περίθαλψης για τους ηλικιωμένους είναι μια πρόκληση, καθώς ο πληθυσμός των ηλικιωμένων αναμένεται να αυξηθεί τις επόμενες δύο δεκαετίες, και ένας σημαντικός αριθμός των ηλικιωμένων θα έχει ανάγκη από θεραπεία των πλέον συχνών ψυχικών διαταραχών της άνοιας και της κατάθλιψης.
Η Άνοια αποτελεί μια τεράστια πρόκληση για την κοινωνία, και σήμερα, αλλά πολύ περισσότερο στο μέλλον. Υπάρχουν σήμερα πάνω από 160.000 ασθενείς στην Ελλάδα που πάσχουν από άνοια και τα επόμενα 40 χρόνια, ο αριθμός των ασθενών με άνοια στην Ελλάδα αναμένεται να ξεπεράσει τους 600.000 και σε όλο τον κόσμο τα 100 εκατομμύρια. Το κόστος της άνοιας στην Ευρώπη το 2006 ξεπέρασε τα 170 δις Ευρώ, στην Ελλάδα υπολογίζεται ότι θα αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα για την ελληνική οικονομία, διότι το κόστος της περίθαλψης των ασθενών αναμένεται να τριπλασιαστεί σε 30 χρόνια.
Βασικά στοιχεία για την Ελλάδα σήμερα:
Υπολογίζονται σε πάνω από 160.000 οι ασθενείς με άνοια.
Ο μισός πληθυσμός των ηλικιωμένων άνω των 85 ετών πάσχει, από άνοια
Ο επιπολασμός της νόσου διπλασιάζεται σε κάθε 5ετή ηλικιακή ομάδα μετά τα 65 έτη, σύμφωνα με παγκόσμια δεδομένα.
Το 43% του συνόλου των ασθενών είναι ηλικίας 75 έως 85 ετών
Σε μόλις 30 χρόνια, ο αριθμός των ανθρώπων με άνοια αναμένεται να τετραπλασιαστεί
Η εμφάνιση της άνοιας συνοδεύεται αναπόφευκτα από ανάγκες αυξημένης ή /και εντατικής παρακολούθησης και θεραπείας του ασθενούς.
Ως αποτέλεσμα αυτών των αναγκών είναι η αυξημένη χρησιμοποίηση των υγειονομικών πόρων το υψηλό κόστος σε όλο το φάσμα των υπηρεσιών υγείας (πρόληψη, θεραπεία, αποκατάσταση /φροντίδα) το οποίο δεν περιλαμβάνει τις απομακρυσμένες περιοχές . Συνεπώς είναι υπηρεσίες που αναπτύσσονται κυρίως στα αστικά κέντρα.
Η κατάθλιψη αποτελεί απειλή για την υγεία με ολέθρια αποτελέσματα. Η γηριατρική κατάθλιψη αυξάνει τον προσωπικό πόνο, την ανικανότητα, την παθολογική επιβάρυνση και την αποδιοργάνωση της οικογένειας . Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, η κατάθλιψη επιβαρύνει περισσότερο την υγεία απ’ ότι η στηθάγχη, τα εκφυλιστικά νοσήματα των αρθρώσεων, το άσθμα, και ο σακχαρώδης διαβήτης, σε όλες τις χώρες και ανεξάρτητα από τα δημογραφικά χαρακτηριστικά. Στους ηλικιωμένους η παρουσία της κατάθλιψη αυξάνει την θνησιμότητα .
Η απουσία πληροφοριών οι οποίες να περιγράφουν τον επιδημιολογικό -ψυχοπαθολογικό χάρτη σε απομακρυσμένες περιοχές, για τις παραπάνω ομάδες πληθυσμού δεν έχει επιτρέψει το σωστό σχεδιασμό των υπηρεσιών, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολυπληθείς απομακρυσμένες περιοχές από τα αστικά κέντρα, χωρίς εκπαιδευμένο προσωπικό στη διαχείριση των προβλημάτων της ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων.
Σε αυτό το πλαίσιο η εξέλιξη της σύγχρονης τηλεπικοινωνιακής τεχνολογίας θα μπορούσε να συμβάλλει σε μεγάλο βαθμό στην επίλυση ορισμένων προβλημάτων, όπως:
α) ανομοιογενή γεωγραφική διασπορά των μονάδων ψυχικής υγείας
β) δυσκολία στη πρόσβαση των ηλικιωμένων με άνοια η/και κατάθλιψη σε μονάδες ψυχικής υγείας
γ) αυξανόμενο κόστος για την παροχή υπηρεσιών
δ) αύξηση των ψυχολογικών αναγκών των ηλικιωμένων στην κοινότητα
ε) επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης σε ηλικιωμένους ασθενείς και στους φροντιστές τους που αδυνατούν να ανταποκριθούν
Αν και η παροχή φροντίδας στους ηλικιωμένους με τα παραπάνω προβλήματα στα αστικά κέντρα φαίνεται να ωφελείται από την ανάπτυξη ειδικών κέντρων τόσο στην πρωτοβάθμια όσο και στην τριτοβάθμια φροντίδα υγείας, η παροχή υπηρεσιών σε απομακρυσμένες περιοχές δεν είναι η ίδια. Η τελευταία χαρακτηρίζεται τόσο από την απουσία εξειδικευμένου προσωπικού σε θέματα τρίτης ηλικίας όσο και από την απουσία δομών που να επιτρέπουν την στελέχωση τους από εξειδικευμένο προσωπικό. Παράλληλα η απόσταση από τα αστικά κέντρα δεν διευκολύνει την επαφή των ηλικιωμένων με τους ειδικούς. Τα αποτελέσματα τα οποία προκύπτουν είναι η απουσία τόσο πρωτοβάθμιας ψυχιατρικής φροντίδας όσο και η απουσία πρόληψης. Τέλος δεν έχει γίνει καμία μελέτη που να εκτιμά τις ανάγκες των ηλικιωμένων σε απομακρυσμένες περιοχές αλλά και σε περιοχές γύρω από τα αστικά κέντρα.
Η τηλε-ψυχογηριατρική είναι η εφαρμογή της τηλε-ψυχιατρικής σε θέματα που αφορούν την ψυχική υγεία των ηλικιωμένων. Σκοπός της τηλε-ψυχογηριατρικής υπηρεσίας (www.telepsychogeriatrics.gr) είναι αφενός η χρήση των νέων τεχνολογιών στην παροχή υπηρεσιών ψυχικής υγείας είτε με τη μορφή τηλεδιάσκεψης και την ανάπτυξη σε ηλεκτρονική μορφή ψυχομετρικών εργαλείων είτε με την αποστολή των δεδομένων και αφετέρου έχει ως σκοπό τη ανάπτυξη τηλε-ψυχογηριατρικών ιατρείων σε απομακρυσμένες γεωγραφικά περιοχές, που δεν έχουν εξειδικευμένο προσωπικό ή δεν έχουν λειτουργό επισκέπτη ψυχικής υγείας με εμπειρία σε προβλήματα ψυχικής υγείας των ηλικιωμένων. Βασική δράση για την επιτυχή λειτουργία της υπηρεσίας αποτελεί η εκπαίδευση. Η πρώτη δράση είναι η εκπαίδευση στην τηλεψυχιατρική. Η δεύτερη είναι η εκπαίδευση στην διάγνωση με την χρήση ψυχομετρικών εργαλείων που έχουν αναπτυχθεί ειδικά για το πρόγραμμα και η τρίτη δράση είναι αφενός η μεταφορά της επιστημονικής γνώσης και εμπειρίας σε άλλους εδικούς που δεν συμμετέχουν στο πρόγραμμα μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία και αφετέρου εφαρμογή της συμβουλευτικής και της ψυχοθεραπείας με τη τηλεψυχιατρική.Πιο συγκεκριμέναεκπαίδευση γενικών ιατρών στην διάγνωση θεραπεία της κατάθλιψης και της άνοιας. Εκπαίδευση μη ιατρικού προσωπικού στην ψυχοκοινωνική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση στην κατάθλιψη της τρίτης ηλικίας
Η ολοκλήρωση της λειτουργίας της τηλεψυχογηριατρικής υπηρεσίας περιλαμβάνει τη διασύνδεση των απομακρυσμένων ιατρείων με τη εξειδικευμένες Μονάδες, ακολουθώντας το παράδειγμα της Μονάδας Ψυχογηριατρικής της Α’ Ψυχιατρικής Κλινικής στο Αιγινήτειο Νοσοκομείο που διασυνδέθηκε με το ΚΥ Ανδρου και το ΚΑΠΗ Κερατέας.
Η Μονάδα Ψυχογηριατρικής παρέχει υπηρεσίες υγείας σε γηριατρικούς ασθενείς, οι οποίες εξειδικεύονται λόγω της διαφορετικής κλινικής εικόνας αλλά και της αιτιοπαθογένειας στους ηλικιωμένους, με αποτέλεσμα οι χειρισμοί τόσο διαγνωστικοί όσο και θεραπευτικοί να διαφέρουν από τους χειρισμούς που παρέχουν οι κλασσικές ψυχιατρικές υπηρεσίες των εξωτερικών ιατρείων για ενήλικες και έχουν ως αποτέλεσμα καλύτερη παροχή υπηρεσιών, ικανοποίηση και θετικές εκτιμήσεις από τους χρήστες υπηρεσιών υγείας. Η υπηρεσία περιλαμβάνει (1) Ειδικό Ιατρείο, (1) Μονάδα Ενδονοσοκομειακής Νοσηλείας και (1) Κοινοτική Μονάδα Πρόληψης σε συνεργασία με το Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής του Βύρωνα.
.
