Introduction: The health care units are workplaces that present numerous and serious risks to health and safety of their employees. The purpose of this study is the exploration and identification of the occupational risks among the workers of the National Health Service Centers in the Cyclades.
Material and Methods: The sample consisted of employees from 7 Health Centers in the Prefecture of the Cyclades. Of the 180 questionnaires distributed, 150 were returned completed. To collect the data we used anonymous self-completed questionnaire designed specifically for the purpose of this study. The statistical analysis of the results was conducted with the statistical program SPSS v. 18.0
Results: 80.67% of the sample indicated that the nature of their work requires prolonged standing and awkward postures. In 88.67% of the study population have seen pain or discomfort in the lumbar or elsewhere in the body. The 75.33% had experienced occupational exposure to blood or other biological fluids. 68% of workers was confronted with violence, with women more likely to be the victims (p = 0.01).
Conclusions: The Workers of the Cycladic Health Centers certify the existence of problems in the workplace and confirm exposure to harmful risk factors. They also recognize the adverse working conditions and demonstrate the lack of basic preventive measures.
Εισαγωγή
Aπό τους 2,9 δισεκατομμύρια εργαζομένους παγκοσμίως, πολλοί είναι εκείνοι που εκτίθενται σε επαγγελματικούς κινδύνους κατά την άσκηση των καθηκόντων τους. Οι επαγγελματικοί κίνδυνοι στους εργασιακούς χώρους μπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε τρεις μεγάλες ομάδες. Οι ομάδες αυτές περιλαμβάνουν κινδύνους για την ασφάλεια, κινδύνους για την υγεία και τέλος εγκάρσιους κινδύνους. Οι κίνδυνοι για την ασφάλεια ή κίνδυνοι ατυχήματος οφείλονται στις κτιριακές δομές, στις ηλεκτρικές εγκαταστάσεις, σε επικίνδυνες ουσίες, σε πυρκαγιές ή εκρήξεις και στη χρήση μηχανημάτων. Περικλείουν την πιθανότητα πρόκλησης τραυματισμού ή βλάβης στους εργαζομένους, ως συνέπεια της έκθεσης τους σε επικίνδυνες καταστάσεις.
Οι κίνδυνοι για την υγεία αποδίδονται σε χημικούς, φυσικούς και βιολογικούς παράγοντες. Περικλείουν την πιθανότητα πρόκλησης αλλοίωσης στη βιολογική ισορροπία των εργαζομένων (ασθένεια), ως συνέπεια της συμμετοχής τους σε παραγωγικές διαδικασίες που επιτρέπουν την έκθεση στους προαναφερθέντες βλαπτικούς παράγοντες του εργασιακού περιβάλλοντος. Οι εγκάρσιοι κίνδυνοι οφείλονται σε ψυχολογικούς και εργονομικούς παράγοντες ή στην οργάνωση της εργασίας και στις αντίξοες συνθήκες αυτής. Αποδίδονται ουσιαστικά στη δομή της παραγωγικής διαδικασίας που οδηγεί στην αναγκαστική προσαρμογή του εργαζομένου στις επιταγές της εργασίας του.
Oπως σε κάθε εργασιακό χώρο, έτσι και στις Μονάδες παροχής φροντίδας υγείας (Health Care Units), οι εργαζόμενοι σε αυτές εκτίθενται σε ποικίλα εργασιακά περιβάλλοντα και συμμετέχουν σε διάφορα καθήκοντα που τους εκθέτουν σε κινδύνους πρόκλησης εργατικών ατυχημάτων (work-related accidents) αλλά και σε κινδύνους πρόκλησης επαγγελματικών νόσων ( occupational diseases)[4]
Ενδεικτικοί παράγοντες κινδύνου στον εργασιακό χώρο μίας Μονάδος Υγείας είναι οι βιολογικοί (τραυματισμός εργαζομένου από τσίμπημα με βελόνας σύριγγας κλπ), οι χημικοί (έκθεση σε φάρμακα για την θεραπεία του καρκίνου, σε αντισηπτικά φάρμακα, σε διαλύτες κ.α.) οι φυσικοί κίνδυνοι (έκθεση σε ιονίζουσα ακτινοβολία, θόρυβος, ακραίες θερμοκρασίες κ.α.) οι εργονομικοί κίνδυνοι (χειρισμός ασθενών, άρση βάρους) και τέλος ψυχολογικοί κίνδυνοι (προσωπικό Μονάδων Υγείας ως αποδέκτες βίας, κυκλικό ωράριο, burn-out, εργασιακό stress εντατικοποίηση της εργασίας, ανισορροπία μεταξύ εργασίας και προσωπικής ζωής κλπ) [4,5,6]
Λίγοι εργασιακοί χώροι είναι τόσο πολυσύνθετοι και περίπλοκοι όσο οι χώροι παροχής υπηρεσιών, κάθε βαθμού, φροντίδας υγείας. Οι εργαζόμενοι των υπηρεσιών υγείας ανήκουν σε διάφορες επαγγελματικές ομάδες με μεγάλη ποικιλία καθηκόντων, εργασιακών δραστηριοτήτων και ευθυνών αλλά με πρωταρχικό μέλημα τη βελτίωση της κατάστασης της υγείας των ασθενών.
Σκοπός της μελέτης ήταν ο εντοπισμός των προβλημάτων του εργασιακού περιβάλλοντος των Κέντρων Υγείας (Κ.Υ.) στην περιοχή των Κυκλάδων, η ανάδειξη των επαγγελματικών κινδύνων στους οποίους εκτίθενται οι εργαζόμενοι, η διερεύνηση των συνθηκών εργασίας τους και τέλος η αναζήτηση της ύπαρξης στοιχειωδών μέτρων πρόληψης στους συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους.
Υλικό και Μέθοδος
Η έρευνα πραγματοποιήθηκε στα Κέντρα Υγείας (K.Y.) των Κυκλάδων που ανήκουν στην περιοχή ευθύνης του Γενικού Νοσοκομείου Σύρου ¨Βαρδάκειο και Πρώιο¨. Το δείγμα αποτέλεσαν οι εργαζόμενοι 7 Κ.Υ. του νομού (Άνδρου, Τήνου, Μυκόνου, Πάρου, Μήλου, Ίου και Θήρας συγκεκριμένα). Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε ανώνυμο, αυτοσυμπληρούμενο ερωτηματολόγιο ειδικά διαμορφωμένο για τις ανάγκες της μελέτης. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η εγκυρότητα και η αξιοπιστία του ερωτηματολογίου διενεργήθηκε αρχικώς η στάθμιση του.
Το ερωτηματολόγιο χωρίστηκε σε πέντε ενότητες, περιλαμβάνοντας συνολικά 40 ερωτήσεις κατά πλειοψηφία κλειστού τύπου. Η πρώτη ενότητα (1η-7η ερώτηση) αναφέρονταν σε γενικά στοιχεία των εργαζομένων. Η δεύτερη ενότητα (8η-13η ερώτηση) αναφέρονταν στα πιθανά προβλήματα του εργασιακού περιβάλλοντος. Στην τρίτη ενότητα (14η-27η ερώτηση) τέθηκαν ερωτήματα που αφορούσαν τους επαγγελματικούς κινδύνους. Η τέταρτη ενότητα (28η-34η ερώτηση) περιελάμβανε ερωτήματα που αφορούσαν τη διερεύνηση των εργασιακών συνθηκών. Η πέμπτη και τελευταία ενότητα (35η-40η ερώτηση) αναφέρονταν σε θέματα πρόληψης και σε προτάσεις βελτίωσης των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στους συγκεκριμένους εργασιακούς χώρους. Από τα 180 ερωτηματολόγια που διανεμήθηκαν επιστράφηκαν συμπληρωμένα 150 (ποσοστό ανταπόκρισης 83.3%), τα οποία αποτέλεσαν και το τελικό δείγμα. Το 42% του δείγματος ήταν άνδρες και το 58% αντιστοίχως γυναίκες. Το μεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων εντάσσεται στην ηλικιακή ομάδα των 20-35 ετών. Η ελάχιστη τιμή της εργασιακής εμπειρίας ήταν ο 1 χρόνος και η μέγιστη τα 33 χρόνια, με μέση τιμή τα 13 χρόνια και τυπική απόκλιση τα 9 χρόνια. Το μεγαλύτερο ποσοστό του δείγματος αποτέλεσαν απόφοιτοι Δ.Ε. Η στατιστική επεξεργασία των αποτελεσμάτων διενεργήθηκε με το στατιστικό πρόγραμμα Statistical Package for Social Sciences (SPSS- Στατιστικό Πακέτο των Κοινωνικών Επιστημών) v. 18.0.
Πραγματοποιήθηκε περιγραφική στατιστική των δεδομένων, όπως κατασκευή συνεχών μεταβλητών και ανάλυση τους με τη χρήση του t-test για ανεξάρτητα δείγματα και της δοκιμασίας ANOVA. Για τον έλεγχο της συσχέτισης των ποσοτικών μεταβλητών υπολογίστηκε ο συντελεστής r του Pearson. Το επίπεδο σημαντικότητας ορίστηκε στο 5% (p<0.05). Πραγματοποιήθηκε επίσης γραμμική παλινδρόμηση. Για την οργάνωση, τη συνοπτική απεικόνιση και τη βέλτιστη, ταυτόχρονα, αποτύπωση των αποτελεσμάτων χρησιμοποιήθηκαν γραφικές παραστάσεις κατανομής των μεταβλητών.
Αποτελέσματα
Το περιβάλλον εργασίας των Κέντρων Υγείαςχαρακτηρίζεται από την πλειοψηφία των εργαζομένων (66%) ως μη εργονομικό. Διάφορα προβλήματα αυτού, αναδύονται από την ερμηνεία των αποτελεσμάτων. Το μεγαλύτερο ποσοστό (71.33%) των εργαζομένων, που μετείχαν στην συγκεκριμένη έρευνα, επισημαίνει την ύπαρξη προβλήματος στο χώρο εργασίας με τις σκόνες ή τις ρυπογόνες ουσίες. Ένα μικρότερο, αλλά όχι αμελητέο, ποσοστό (50%) αυτών αναφέρει ότι αντιμετωπίζει πρόβλημα με τον κλιματισμό. Το 69.33% του δείγματος επισήμανε ότι κατά την άσκηση των καθηκόντων του απαιτείται η χειρωνακτική μετακίνηση και μεταφορά ασθενών. Γεγονός άκρως ανησυχητικό αφού η συγκεκριμένη πρακτική αποτελεί τη βασικότερη αιτία πρόκλησης μυοσκελετικών παθήσεων. Άλλωστε, η άρση και η χειρωνακτική διακίνηση των ασθενών αναγνωρίζονται, από τους εργαζομένους των μονάδων υγείας, ως οι πιο κουραστικές και επίπονες εργασίες. Επιπρόσθετα, η φύση της απασχόλησης των υπό μελέτη εργαζομένων επιβάλλει (σε ποσοστό 80.67%) την πολύωρη ορθοστασία, τις άβολες στάσεις σώματος και την στατική εργασία.Πρακτικές που ενώ αποτελούν μια αναγκαιότητα,από την άλλη πλευρά δύναται να επιφέρουν μυϊκή κόπωση, κακώσεις και τραυματισμούς. Εύλογα λοιπόν το 88.67% του δείγματος παρατηρεί ενοχλήσεις ή πόνους στη μέση, στην σπονδυλική στήλη ή σε κάποιο άλλο σημείο του σώματος. Ένα εξίσου υψηλό ποσοστό (91.33%) πιστεύει ότι διατρέχει τον κίνδυνο μετάδοσης κάποιου λοιμογόνου παράγοντα.
Πεποίθηση που δικαιολογείται απόλυτα από το υψηλό ποσοστό (75.33%) επαγγελματικής έκθεσης του πληθυσμού της μελέτης σε αίμα ή άλλα βιολογικά υγρά. Περισσότερο εκτεθειμένες εμφανίζονται οι επαγγελματικές ομάδες των ιατρών - οδοντιάτρων και των νοσηλευτών/τριών-νοσοκόμων και μαιών.
Αξίζει ωστόσο να σημειωθεί ότι μόλις το 24% του δείγματος δήλωσε ότι έχει υποστεί κάποιο επαγγελματικό ατύχημα. Ενώ οι τραυματισμοί από βελόνες ή άλλα αιχμηρά αντικείμενα αποτελούν τα συχνότερα ατυχήματα για το προσωπικό του υγειονομικού τομέα,εντούτοις πολλές φορές δεν αναφέρονται και δεν καταγράφονται (συνήθως λόγω αμέλειας, απροθυμίας, φόρτου εργασίας, φόβου ή υποτίμησης του επικείμενου κινδύνου λοίμωξης). Γεγονός που μπορεί να ερμηνεύει ή να εξηγεί την αναντιστοιχία του ποσοστού επαγγελματικής έκθεσης με το ποσοστό παραδοχής ατυχήματος. Ένα αξιοσημείωτο ποσοστό του δείγματος (62.7%) έχει γίνει αποδέκτης μη ορθής συμπεριφοράς στην εργασία του. Το 68% του πληθυσμού της μελέτης αναφέρει ότι κατά τη διάρκεια της εργασίας του χρειάστηκε να αντιμετωπίσει περιστατικά ή απειλές βίας, με τις γυναίκες να αποτελούν τα πιθανότερα θύματα (p=0.01) των συμβάντων αυτών. Το 68% του πληθυσμού της μελέτης παραδέχεται ότι έχει αντιμετωπίσει συγκρούσεις με συναδέλφους ή προϊσταμένους. Αφενός η συνύπαρξη πολλών και διαφορετικών ειδικοτήτων στον ίδιο χώρο εργασίας και αφετέρου η ύπαρξη δυσμενών συνθηκών εργασίας, ίσως να δικαιολογεί το γεγονός αυτό.
Σύμφωνα πάντα με τις απαντήσεις των εργαζομένων η ύπαρξη φόρτου εργασίας ή χρονικής πίεσης στα πλαίσια της εργασίας αποτελεί ένα ζήτημα με καθολική σχεδόν παραδοχή (90%). Το 86% του δείγματος αναφέρει ότι έχει αισθανθεί πνευματική κόπωση, ψυχική εξάντληση και εξουθένωση. Το 86% και πάλι των εργαζομένων επισημαίνει ότι στα πλαίσια της εργασίας του καλείται να αναλάβει μεγάλο βαθμό ευθύνης. Το 78% του δείγματος παραδέχτηκε ότι η εργασία στους χώρους των Κ.Υ. επιφέρει ένταση, άγχος και νευρικότητα. Σημαντικά ποσοστά προκύπτουν όμως και για άλλες παραμέτρους. Το 46% των εργαζομένων αντιμετωπίζει πρόβλημα στο χώρο εργασίας του με το θόρυβο ενώ ένα μικρότερο ποσοστό (23.33%) με το φωτισμό. Το 31.33% αναφέρει ότι έχει εκδηλώσει κάποια σχετιζόμενη με την εργασία του πάθηση. Πρώτες σε συχνότητα αναφερόμενες παθήσεις είναι οι μυοσκελετικές και ακολουθούν οι λοιμώξεις. Το 50.67% των εργαζομένων υποχρεούται να χειριστεί βαρέα φορτία κατά την άσκηση των καθηκόντων του. Ένα σημαντικό ποσοστό (69.33%) πιστεύει ότι είναι εκτεθειμένο σε ακτινοβολίες. Το 26% του δείγματος παρουσίασε αλλεργία στα γάντια από latex και το 36.67% παρουσίασε κάποια δερματοπάθεια από τη χρήση απορρυπαντικών ή απολυμαντικών ουσιών. Τέλος μόλις το 34% των εργαζομένων διαπιστώνει ότι η εργασία του χαρακτηρίζεται από μονοτονία και επαναληψιμότητα.
Συμπεράσματα
Τα Κέντρα Υγείας των Κυκλάδων αποτελούν φορείς πρωτοβάθμιας περίθαλψης, που παρέχουν υπηρεσίες οι οποίες αποσκοπούν στην προστασία και την προαγωγή της υγείας του πληθυσμού ευθύνης τους. Αποτελούν όμως και εργασιακούς χώρους, οι οποίοι υποχρεούνται να διασφαλίζουν την προστασία και την προαγωγή της υγείας των εργαζομένων τους. Τα ευρήματα, ωστόσο, της παρούσας μελέτης αποκαλύπτουν χώρους εργασίας που εγκυμονούν πολυάριθμους κινδύνους για την ασφάλεια και την υγεία του έμψυχου δυναμικού. Ειδικότερα διαπιστώθηκε ότι:
Η πλειοψηφία των εργαζομένων αντιλαμβάνεται το περιβάλλον εργασίας του ως μη εργονομικό, επισημαίνοντας επιμέρους προβλήματα αυτού.
Η φύση της εργασίας επιβάλλει τη χειρωνακτική διακίνηση ασθενών και βαρέων φορτίων, την πολύωρη ορθοστασία και τις άβολες στάσεις σώματος.
Γεγονός που δρα επιβαρυντικά στην υγεία των εργαζομένων.
Η επαγγελματική έκθεση σε αίμα και άλλα βιολογικά υγρά αποτελεί μια δυσάρεστη πραγματικότητα για τους εργαζομένους, με τους γιατρούς και το νοσηλευτικό προσωπικό να διατρέχουν το μεγαλύτερο κίνδυνο.
Οι περισσότεροι εργαζόμενοι έχουν γίνει αποδέκτες παρενοχλήσεων, εκφοβισμών και εκδηλώσεων βίας.
Οι συνθήκες εργασίας είναι δυσμενείς αφού επιτάσσουν έντονους ρυθμούς, χρονική πίεση και φόρτο εργασίας.
Οι εργαζόμενοι βιώνουν σε μεγάλο βαθμό πνευματική κόπωση, ψυχική εξάντληση, ένταση και άγχος.
Η συντριπτική πλειοψηφία των εργαζομένων δεν εκπαιδεύεται σε θέματα Υγιεινής και Ασφάλειας που αφορούν την εργασία του.
§ Στην ελληνική και διεθνή βιβλιογραφία εντοπίζεται μεγάλος αριθμός δημοσιευμένων άρθρων και μελετών για τη βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας, στις μονάδες παροχής φροντίδας υγείας. Προτείνονται λοιπόν προληπτικά μέτρα τα οποία συστήνουν ποικίλες παρεμβάσεις στο χώρο εργασίας. Από απλές διαδικασίες παρέμβασης όπως εμβολιαστική κάλυψη του προσωπικού, χρήση γαντιών ή άλλων μέσων προστασίας μέχρι εξειδικευμένες στρατηγικές που περιλαμβάνουν την εργονομική εκπαίδευση των εργαζομένων, την εφαρμογή προγράμματος ασκήσεων στο υγειονομικό προσωπικό για την πρόληψη των μυοσκελετικών παθήσεων ή την οργάνωση ομάδων ψυχολογικής υποστήριξης των εργαζομένων.[5-6]
Το ερώτημα που προκύπτει είναι ποια από τα μέτρα αυτά θα έβρισκαν εφαρμογή στους συγκεκριμένους χώρους εργασίας ή ποια θα ήταν εφικτό και ρεαλιστικό να πραγματοποιηθούν δεδομένου ότι στη χώρα μας ελάχιστοι χώροι εργασίας διαθέτουν τεχνικό ασφαλείας ή γιατρό εργασίας και οργανωμένες υπηρεσίες επαγγελματικής υγιεινής και από την άλλη τα νέα οικονομικά δεδομένα και η αισθητή μείωση των προϋπολογισμών των μονάδων υγείας δημιουργούν νέα δεδομένα.
Βιβλιογραφία
1. Luigi Parmeggiani, Encyclopedia of Occupational health and safety , 3d edition , International Labor Offiice Geneva, 1991.
2. Laschinger, H.K.S., Shamian, J., and Thomson, D. (2001): Impact of magnet hospital characteristics on nurses' perceptions of trust, burnout, quality of care, and work satisfaction. Nursing Economics, 19(5); 209-219.
3. Halbesleben J.R.B., Osburn H. K., and Mumford, M. D. (2006): Action Research as a Burnout Intervention: Reducing Burnout in the Federal Fire Service, The Journal Of Applied Behavioral Science, 42(2);244-266.
4. Raiger J. (2005): Applying A Cultural Lens To The Concept Of Burnout, Journal Of Transcultural Nursing, 16 (1); 71-76.
5. Home and Community Health Worker Handbook. WorkSafe BC, Occupational Health& Safety Agency for Healthcare in British Columbia, 2006.
6. Rondeau K, Wagar T., (2001): Impact of human resource management practices on nursing home performance. Health Services Management Research 14(3);192-202.
