Κάκια Νικολάου

Ψυχίατρος

Επιστημονικά Υπεύθυνη Τμήματος Αποκατάστασης Εξαρτημένων ΙΑΝΟΣ

Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης

MSc University of London: "Clinical and Public Health Aspects of Addiction", National Addiction Centre, Institute of Psychiatry, Maudsley Hospital.

Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

 

To Διαδίκτυο είναι ένας χώρος που μπορεί να προσφέρει αμέτρητες ευκαιρίες και δυνατότητες επικοινωνίας, ενημέρωσης, έρευνας, εκπαίδευσης και διασκέδασης, πρόσβασης σε πληροφορίες, ανταλλαγής ιδεών μέσα στην παγκόσμια κοινότητα, κοινωνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Παράλληλα, όμως, ενυπάρχουν και κίνδυνοι. Όλα τα φαινόμενα, οι συμπεριφορές και οι ψυχικές διαταραχές που θα περιγράψουμε προϋπήρχαν και ενδεχομένως θα επιβιώσουν του Διαδικτύου και άλλων τεχνολογιών. Αυτό που αλλάζει είναι το “περιτύλιγμα”.

Σε καμία περίπτωση η λογοκρισία, το κλείσιμο ιστοσελίδων και ο περιορισμός της ελεύθερης έκφρασης μέσω του Διαδικτύου δεν είναι η λύση. Είναι σαν να κλείνεις μια ολόκληρη βιβλιοθήκη επειδή μέσα σε αυτήν υπάρχει ένα «κακό» βιβλίο.

Η σωστή παιδεία, ενημέρωση και η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, ιδιαίτερα στα νεαρά άτομα, θα βοηθήσει στη μείωση αυτού του φαινομένου.

Η οικογένεια και το σχολείο είναι οι πρωταρχικοί φορείς που μπορούν να προφυλάξουν τα παιδιά από αυτά τα φαινόμενα. Το σύστημα αξιών της οικογένειας πρέπει να διακατέχεται από σεβασμό, ανεκτικότητα, αποδοχή και αλληλεγγύη μεταξύ των ανθρώπων.

Θεωρητική και έμπρακτη απόκρουση βίας, ρατσιστικών αντιλήψεων, σεξουαλικής εκμετάλλευσης, εμπορευματοποίησης της ανθρώπινης ζωής, από όπου κι αν προέρχονται, όποιον κι αν αφορούν. Εγρήγορση. Η παθητικότητα και πολύ περισσότερο η ανοχή εκκολάπτουν και τροφοδοτούν τέτοιες καταστάσεις.

Η ελευθερία πράξης και έκφρασης μας σταματά εκεί που αρχίζει η ελευθερία πράξης και έκφρασης του άλλου.

 

Α. Επιδημιολογία

Η χρήση του διαδικτύου έχει αυξηθεί σε παγκόσμιο επίπεδο (Lenhart, Hiltlin & Madden, 2005). Σήμερα χώρες όπου το φαινόμενο έχει λάβει ενδημικές διαστάσεις (π.χ Κίνα, Ν.Κορέα, Ταιβάν) έχουν αναπτύξει ένα εκτεταμένο δίκτυο δομών με στόχο να συνδράμουν στους χρήστες που αναγνωρίζουν ότι αντιμετωπίζουν ένα σημαντικό πρόβλημα. Η πρώτη εξειδικευμένη Κλινική με στόχο την αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο δημιουργήθηκε στη Κίνα, στο Πεκίνο, με διακόσιες κλίνες, το 2005. Η παθολογική χρήση του Διαδικτύου φαίνεται να αφορά το 13.7% των κινέζων εφήβων (10 εκατομμύρια περίπου) και ξεκίνησε η εφαρμογή μέτρων αντιμετώπισης του φαινομένου με περιορισμό της χρήσης των ηλεκτρονικών παιχνιδιών σε τρεις ώρες την ημέρα στα ιντερνέτ καφέ (Block 2008). Ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα δημόσιας υγείας για την Ν. Κορέα, όπου υπολογίζεται ότι οι εθισμένοι σε ποσοστό 80% χρειάζονται θεραπεία και ίσως 20-24% νοσηλεία (Ahn, 2007).

Στις Η.Π.Α. ήδη λειτουργούν διάφορα θεραπευτικά κέντρα, κάποια απ’ αυτά ειδικά τμήματα των Πανεπιστημίων του Χάρβαρντ, του Τέξας, του Οχάιο και της Ουάσιγκτον, υπολογίζεται ότι 9 εκατομμύρια άτομα χρειάζονται βοήθεια.

Τον Ιούλιο του 2006 δημιουργήθηκε στο Άμστερνταμ της Ολλανδίας η πρώτη Ευρωπαϊκή κλινική με οκτώ κλίνες για τους εξαρτημένους εφήβους από τα βιντεοπαιχνίδια.

Στη Ελλάδα, σύμφωνα με την έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας της Β’ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών(2007), η οποία διεξήχθη σε εφηβικό πληθυσμό με μέσο όσο ηλικίας τα 14,85 έτη και επαναλήφθηκε τo 2010 παρατηρήθηκε:

- Αύξηση του ποσοστού παθολογικής χρήσης

- στην επαρχία ψηλότερα ποσοστά απ’ ότι στην Αττική

- εξίσωση αγοριών/ κοριτσιών

- κυρίως δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης, 54% έχουν προφίλ στο Facebook

- 65% θα δημοσιοποιούσαν προσωπικά δεδομένα

- 18,4% θα συναντούσαν κάποιον άγνωστο στον φυσικό κόσμο

 

Β. Ορισμοί-Κριτήρια

Η εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες αλλά και συμπεριφορές, οι οποίες προσομοιάζουν αυτήν της εξάρτησης (τυχερά παιxνίδια, παθολογική χρήση διαδικτύου, κλεπτομανία, τριχοτιλλομανία κλπ), εμπεριέχουν καταναγκαστική συμπεριφορά, ένταση πριν την ενέργεια, έξαψη και επακόλουθη ανακούφιση, απώλεια ελέγχου παρορμήσεων και επακόλουθες περιορισμένες, έως στερεοτυπικές συμπεριφορές αναζήτησης ουσίας ή επανάληψης της συμπεριφοράς. Το εύρος του φάσματος από χρήση, κατάχρηση έως την εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες περιλαμβάνει από την πειραματική, περιστασιακή, ψυχαγωγική χρήση μέχρι τη βαριά χρήση με μεγάλη έκπτωση λειτουργικότητας διαμέσου της παθολογικής χρήσης και κατάχρησης με επιπτώσεις σε όλα τα επίπεδα της ζωής του χρήστη.

 «Εξάρτηση από ψυχοδραστικές ουσίες: το φαινόμενο κατά το οποίο παρ’ όλο που ο χρήστης εμφανίζει στερητικά συμπτώματα όταν διακόπτει την χρήση και χρειάζεται τεράστιες ποσότητες της ουσίας για να έχει το ίδιο αποτέλεσμα, παρ’ όλο που έχει υποστεί σοβαρές προσωπικές, κοινωνικές, νομικές και ιατρικές επιπλοκές και έχει δοκιμάσει ανεπιτυχώς πολλές φορές να διακόψει, παρ’ όλα αυτά εξακολουθεί να ξοδεύει τον περισσότερο του χρόνο στην ανεύρεση και την χρήση της ουσίας» (DSM IV, ICD 10)

‘Εξαρτητικές Συμπεριφορές: δεν παρεμβάλλεται ουσία για να διεγερθούν οι υποδοχείς και τα διάφορα ανταποδοτικά συστήματα, σίγουρα δεν έχουμε τα ίδια σωματικά φαινόμενα ανοχής και στερητικού συνδρόμου, φαίνεται όμως ότι η έκκριση ενδογενών διαβιβαστών (ντοπαμίνη, ενδορφίνες) οδηγεί σε παρόμοια συμπεριφορικά φαινόμενα.

O όρος «Διαταραχή Εθισμού στο Διαδίκτυο» (Internet Addiction Disorder) προτάθηκε από τον Goldberg το 1995 και επεκράτησε με την πρωτοποριακή ερευνητική προσπάθεια της Δρ. Kimberley Young στις Η.Π.Α (Young, 1996).

Έχουν προταθεί πολλοί όροι για να περιγράψουν το φαινόμενο: Παθολογική Χρήση Διαδικτύου(Pathological Internet Use), Προβληματική Χρήση Διαδικτύου (Problematic Internet Use), Υπερβολική Χρήση Διαδικτύου (Excessive Internet Use), Cyberspace Addiction, Online Addiction, Net Addiction, high Internet Dependency. (Miller & Holden, 2010; Widyanto & Griffiths, 2006; Ηur, 2006; Davis, Flett & Βesser, 2002)

Κατατάσσεται κατά DSM ΙV (ένα εκ των δύο επισήμων κατατακτηρίων ψυχιατρικών συστημάτων) στις Διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων (όπου βρίσκονται επίσης η διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή, κλεπτομανία, παθολογικός τζόγος, τριχοτιλλομανία, πυρομανία) σαν “Διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων Μη Προσδιοριζόμενη Αλλιώς”, “Καταναγκασμός Διαδικτύου”, μαζί με την συμπεριφορά καταναγκαστικής αγοράς, καταναγκαστικής σεξουαλικότητας και τον επαναλαμβανόμενο αυτοτραυματισμό.

Σε όλες αυτές τις διαταραχές υπάρχει διαταραχή ελέγχου παρόρμησης, ψυχαναγκαστική/ καταναγκαστική συμπεριφορά και στοιχεία εξαρτητικής συμπεριφοράς

Η 5η έκδοση του DSM, η οποία κυκλοφόρησε το 2013, δεν το κατατάσσει πλέον στις Διαταραχές παρορμήσεων, αλλά στις “καταστάσεις, οι οποίες συστήνονται για περαιτέρω διερεύνηση”, σαν “Διαταραχή παιγνιδιών χρήσης Διαδικτύου”, αντανακλώντας μια στάση αναμονής και μια αμηχανία της επιστημονικής κοινότητας για το φαινόμενο μέχρι ικανής κλινικής στοιχειοθέτησης και ερευνητικής τεκμηρίωσης για να κατηγοριοποιηθεί και να περιγραφεί σαν αυτόνομη κλινική οντότητα.

Η διστακτικότητα εκ μέρους της επίσημης Ψυχιατρικής κοινότητας είναι ορθή και βάσιμη επιστημονικά. Κάποια περιστατικά που πραγματικά είναι ακραία και θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν σαν ‘εξάρτηση’ φαίνεται ότι συνήθως συνυπάρχουν με άλλη σοβαρή υποκείμενη ψυχιατρική νόσο.

 

Κριτήρια

• ‘Επίμονα επαναλαμβανόμενη δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά
• με επαναλαμβανόμενες αποτυχημένες προσπάθειες αντίστασης στην παρόρμηση να υποκύψει στην συμπεριφορά.
• Πρόδρομη συναισθηματική κατάσταση έντασης/ διέγερσης και ακόλουθη ανακούφιση/ ηδονή κατά την διεξαγωγή ή μετά την συμπεριφορά.
• Δεν αποδίδεται και δεν εμφανίζεται δευτερογενώς στα πλαίσια ενός γνωστού ψυχιατρικού συνδρόμου ή σωματικής κατάστασης’

Υπάρχει μεγάλη συνάφεια με τα Κριτήρια της Παθολογικής Χαρτοπαιξίας.

Ερευνητές του πεδίου έχουν ήδη προτείνει σειρά κριτηρίων με κύριο γνώμονα τις δυσμενείς επιπτώσεις στη ζωή του ασθενή λόγω της προτεραιότητας στη ζωή του που έχει λάβει η ενασχόληση με Η/Υ και Διαδίκτυο έναντι των άλλων ασχολιών του (Tonioni, D'Alessandris, et al,2012; Ko, Yen, Chen et al., 2005; Shapira, Lessig, Goldsmith et al., 2003 Beard & Wolf, 2005, 2001; Tomer, 2001; Mitchell, 2000; Shapira, et al, 2003, 2000; Griffiths, 2000).

Τα προτεινόμενα κριτήρια μοιάζουν πολύ με αυτά της εξάρτησης από ψυχοδραστικές ουσίες, η έμφαση δίνεται

• στον χρόνο που ξοδεύεται στην ενασχόληση με τους υπολογιστές,
• στην συναισθηματική κατάσταση πριν και μετά,
• στα φαινόμενα που προσομοιάζουν ανοχή και στερητικό
• στις επιπτώσεις σε σημαντικές περιοχές της λειτουργικότητας
• στην αποφυγή κοινωνικών σχέσεων
• στις αποτυχημένες προσπάθειες ελέγχου της συμπεριφοράς παρά την επίγνωση της κατάστασης

 

Γ. Πως αναπτύσσεται η παθολογική χρήση του Διαδικτύου;

Παράμετροι που επηρεάζουν:

- Ελκυστικότητα Διαδικτύου

- Προσωπικότητα εφήβου

- Συνυπάρχουσα Ψυχιατρική διαταραχή

 

1. Ελκυστικότητα Διαδικτύου

• Το Διαδίκτυο διαθέτει:

- Τεχνολογία

βελτιωμένο λογισμικό σύστημα, πολύχρωμες εικόνες, γραφικά, ήχος, ταχύτητα

παιχνίδια, γνώσεις, πληροφορίες, επικοινωνία, ψυχαγωγία

ψηφιακή πραγματικότητα

- Αμεσότητα: ο παίκτης έχει παρουσία

διαδραστική εμπειρία με την τεχνολογία ή άλλους χρήστες

αίσθηση εικονικής οικειότητας, αυξημένη ρεαλιστικότητα

κατάργηση γεωγραφικών και χρονικών ορίων

• To Διαδίκτυο είναι: παγκόσμιο, προσιτό και ανέξοδο
• Το Διαδίκτυο εξασφαλίζει:

        - προσβασιμότητα 24 ώρες το 24ωρο, 365 μέρες τον χρόνο

        - διαθεσιμότητα συνομιλητών και συμπαικτών 24 ώρες το 24ωρο, 365 μέρες τον χρόνο

        - ανωνυμία

        - δυνατότητα δημιουργίας ψευδούς προφίλ, υιοθέτηση ψεύτικης ταυτότητας, χωρίς ηλικιακό όριο

        - ιδιωτικότητα, μοναχικότητα

        - επίφαση νομιμότητας

        - απουσία λογοκρισίας

        - ελαχιστοποίηση κοινωνικού στιγματισμού

        - ασφάλεια από σεξουαλικά μεταδιδόμενες ασθένειες, παράνομες ενέργειες κλπ

• Το Διαδίκτυο προκαλεί: άρση αναστολών (online disinhibition effect)

- συμπεριφορά που πριν προκαλούσε κάποια αναστολή, τώρα ξεπερνιέται καθώς δεν υπάρχουν άμεσες, αρνητικές συνέπειες ή κοινωνικές πιέσεις.

- ανωνυμία, αορατότητα (απουσία εικόνας/ εμφάνισης του άλλου, εξωλεκτικών μηνυμάτων όπως τόνος της φωνής, οι εκφράσεις προσώπου, χειρονομίες και η γλώσσα του σώματος)

- Τάση εξιδανίκευσης άλλων χρηστών

- η γραμμή μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας δεν είναι ξεκάθαρη

• Έντεχνα τοποθετημένη, αλλά επιθετική διαφημιστική προώθηση προϊόντων, στοχευμένη στους εφήβους

→ «είναι απλά ένα παιχνίδι χωρίς συνέπειες, με συνομήλικους, δεν μπορούν να με δουν, δεν με ξέρουν, όποτε θέλω το κλείνω και λύνεται το πρόβλημα» (Μαρία Δάρα, Ψυχολόγος)

 

2. Προσωπικότητα εφήβου που προδιαθέτει για συμπεριφορές υψηλού κινδύνου

Παρ’ όλο που μια σημαντική μειονότητα νέων βιώνει την εφηβεία σαν μια θυελλώδη και ταραχώδη, προβληματική περίοδο, τα προβλήματα στους περισσότερους οφείλονται σε οικογενειακά, κοινωνικά και ψυχικά θέματα τα οποία προηγούνται της εφηβείας. Πάνω από το ένα τρίτο των εφήβων κατά την μετάβαση από την εφηβεία στην ενήλικη ζωή παραμένει καλά προσαρμοσμένο καθ’ όλη τη διάρκεια αυτής της φάσης και μόνο ένα τέταρτο παρουσιάζει συνεχώς προβλήματα

Κατά τη διάρκεια της εφηβείας παρατηρείται μια αύξηση σε δραστηριότητες οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την υγεία και την ασφάλεια: συμπεριφορές υψηλού κινδύνου. Η κύρια αιτία θανάτου σε εφήβους και νεαρούς ενήλικες ηλικίας 10-24 ετών είναι τα αυτοκινητιστικά ατυχήματα (31%) . Η χρήση αλκοόλ και άλλων ψυχοδραστικών ουσιών εμπλέκεται σε όλες αυτές τις αιτίες θανάτου . Οι αυτοκτονίες κατέχουν επίσης μια ψηλή θέση.

Πρέπει να εμφανίζονται αρκετά από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά για να θεωρηθεί ότι ένας έφηβος ανήκει σε ομάδα υψηλού κινδύνου:

• Χαμηλή αυτοπειθαρχία και οριοθέτηση
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση και αυτοαποτελεσματικότητα
• Ανεπαρκείς κοινωνικές δεξιότητες,
• Ανεπαρκείς μηχανισμοί προσαρμοστικότητας και ικανότητες επίλυσης/ αντιμετώπισης προβλημάτων, δεξιότητες χειρισμού ψυχοπιεστικών καταστάσεων
• Χαμηλή ικανότητα διαχείρισής άγχους
• Χαμηλή ουδός ανοχής στο στρες και στην ματαίωση
• Ανάγκη για άμεση ικανοποίηση
• Παρορμητικότητα
• Δυσκολία αυτό-οριοθέτησης
• Δυσλειτουργικός τρόπος διεκδικητικότητας
• Αντισυμβατική συμπεριφορά
• Έλλειψη ακαδημαϊκών στόχων, σκασιαρχείο, διακοπή από το σχολείο
• Επιθετικότητα
• Κάπνισμα, αλκοόλ
• Sensation seeking behaviour/ συμπεριφορές υψηλού κινδύνου
• Έντονη και πρώιμη σεξουαλικότητα
• Ψυχιατρικές διαταραχές (αλεξιθυμία, κατάθλιψη, αγχώδεις εκδηλώσεις, διαταραχή ελάχιστης προσοχής/υπερκινητικότητας, διαταραχή διαγωγής)
• Γονεϊκό μοντέλο χρήσης
• Σωματική / ψυχολογική / σεξουαλική κακοποίηση

 

3. Συνυπάρχουσα Ψυχιατρική διαταραχή

Όλες οι έρευνες αναφέρουν πολύ ψηλά ποσοστά συννοσηρότητας 60-100% (ιδιαίτερα στους ενήλικες). Οι πιο συχνές ψυχιατρικές διαταραχές αφορούν:

• Διαταραχή ελάχιστης προσοχής/ υπερκινητικότητας: συχνότερη παιδοψυχιατρική διάγνωση στη σχολική ηλικία, 3-7% των παιδιών από τα οποία εκτιμάται ότι το 60% θα έχουν συμπτώματα και στην ενήλικη ζωή, 3-4 φορές συχνότερα στα αγόρια από ότι στα κορίτσια. Κύρια συμπτώματα: Απροσεξία, Υπερκινητικότητα, Παρορμητικότητα
• Διαταραχές ελέγχου παρορμήσεων (τυχερά παιγνίδια)
• Χρήση ψυχοδραστικών ουσιών
• Κατάθλιψη σε εφήβους: Η κατάθλιψη στους εφήβους συχνά εκδηλώνεται με ευερεθιστότητα, εριστικότητα, δυσφορία, επιθετικότητα, συμπεριφορές υψηλού κινδύνου, πτώση σχολικής απόδοσης, απομόνωση → όλα, δυνητικά, χαρακτηριστικά της εφηβείας, χωρίς να προβάλλεται ιδιαίτερα καταθλιπτική διάθεση
• Αγχώδεις διαταραχές, κοινωνική φοβία, ψυχαναγκαστική/ καταναγκαστική διαταραχή
• Μαθησιακές διαταραχές: Ειδικές αναπτυξιακές διαταραχές όπως δυσλεξία, δυσαριθμησία, δυσορθογραφία, διαταραχή της γραπτής έκφρασης, διαταραχή στην ανάπτυξη λόγου. « η μεγάλη διαφορά ανάμεσα σε αυτό που μπορούν να επιτύχουν μαθησιακά οι μαθητές με φυσιολογική νοημοσύνη και στις επιδόσεις που έχουν τελικά στο σχολείο». Αγόρια σε αναλογία 4:1, 15-20% των μαθητών στην Ελλάδα, οργανικά αίτια (διαταραχές των επιτελικών λειτουργιών και δυσλειτουργίες του κεντρικού νευρικού συστήματος)
• Διαταραχή διαγωγής
• Ψυχωτικές διαταραχές (σχιζοφρένεια, διπολική, Folie a deux)
• (οριακή) Νοητική καθυστέρηση

(Ko , Yen, Yen, Chen, Chen 2012; Ha, Yoo, Cho et al., 2006; Bai, Lin, & Chen, 2001; N. A. Shapira, et al., 2000)

 

Δ. Παθολογική Χρήση Διαδικτύου: μπορεί να αφορά

• Κοινωνική δικτύωση (Facebook, Twitter, Myspace, Chat rooms, Blogs), e-mail, Instant και MSN Messenger, Skype, Κινητά τηλέφωνα, iPod, iPad, (webcam) κάμερες (Young, 1998)
• Κακή Χρήση και Παραβίαση προσωπικών δεδομένων
• Ηλεκτρονικά Παιγνίδια (Young, 1998)
• Πορνογραφία (Young, 1998)
• Ηλεκτρονικός Τζόγος (Young, 1998)
• Διαφήμιση, αγορές, συναλλαγές, χρήση πιστωτικών καρτών, (Young, 1998)
• Αναξιόπιστη και λανθασμένη πληροφόρηση (Young, 1998)

 

• Εκφοβισμός στο Διαδίκτυο – Cyberbullying , (Σχολική βία)
• Ρατσισμός, Προσηλυτισμός
• Παρενόχληση - Αποπλάνηση (Grooming)
• Εκμετάλλευση για παιδική πορνογραφία
• Εντοπισμός των παιδιών με σκοπό την σεξουαλική κακοποίηση
• Πρόσβαση σε αγορά ψυχοδραστικών ουσιών

Σπανιότερα

• Πολύωρη ενασχόληση και παραμέληση εαυτού σε βαθμό «εθισμού»
• Κυβερνο-Αυτοκτονία
• Συμπεριφορές αυτό-τραυματισμού

 

 

1.Παθολογική Χαρτοπαιξία (Διαταραχή παρόρμησης)

Παράγοντες Κινδύνου

• έφηβοι, των οποίων κάποιος γονέας ή στενός συγγενής αντιμετώπιζε ή αντιμετωπίζει προβλήματα με τον τζόγο ή με άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές.
• αγόρια, 16-25 ετών
• Έναρξη ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια σε μικρή ηλικία (8 ετών).
• Έφηβοι που είχαν μια μεγάλη νίκη όταν ξεκινούσαν την ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια.
• Έφηβοι που έχουν εύκολη πρόσβαση σε χώρους τυχερών παιχνιδιών.
• Αντικατάσταση των φίλων με άλλους συνομηλίκους που παίζουν τυχερά παιχνίδια.
• Έναρξη της ενασχόλησης με τον τζόγο μόνος ή μαζί με τους γονείς ή αδέρφια.
• Συναισθήματα ενθουσιασμού και έξαψης κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού.
• Σημάδια κατάθλιψης πριν την έναρξη της ενασχόλησης με τυχερά παιχνίδια.
• Χαμηλοί βαθμοί στο σχολείο.
• Άλλες εξαρτητικές συμπεριφορές (κάπνισμα, αλκοόλ, ναρκωτικά).
• Χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό επίπεδο.
• Ιστορικό εγκληματικότητας ή κλοπής χρημάτων προκειμένου να χρηματοδοτηθεί η δραστηριότητα του τζόγου.
• Απουσίες από το σχολείο προκειμένου να παίξει τυχερά παιχνίδια.
• Προβλήματα στο σχολείο.
• Χαμηλότερη αυτοεκτίμηση από τους συνομήλικους τους.
• Αυξημένος κίνδυνος εμφάνισης αυτοκτονικού ιδεασμού.
• Υψηλότερα ποσοστά ευερεθιστότητας και άγχους και χαμηλότερα ποσοστά συμμόρφωσης και αυτοπειθαρχίας στις κλίμακες προσωπικότητας.
• Φτωχές δυνατότητες αντιμετώπισης προβλημάτων

 

2.Cyber-bullying, Εκφοβισμός

Δεν πρόκειται για ένα νέο φαινόμενο καθώς ο «τραμπουκισμός» υπήρχε ανέκαθεν στην κοινωνία και τώρα μέσω του Διαδικτύου μπορεί να πραγματοποιηθεί και ηλεκτρονικά. Η ηλεκτρονική παρενόχληση (cyberbullying) είναι η επιθετική συμπεριφορά από πρόθεση με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων, αποστολή κειμένων, e-mail, ή άμεσων μηνυμάτων με κακό περιεχόμενο, ανάρτηση προσβλητικών/ εξευτελιστικών φωτογραφιών, βίντεο και άλλου υλικού σε ιστοσελίδες όπου και άλλα άτομα έχουν πρόσβαση, όπως για παράδειγμα blogs, ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης, forum, στις ιστοσελίδες κοινωνικής δικτύωσης (Facebook, Twitter, MySpace), Youtube. Πολύ συχνά βλέπουμε να δημιουργούνται ολόκληρες ομάδες μίσους κατά κάποιου συγκεκριμένου ατόμου ή κατά κάποιας συγκεκριμένης ομάδας ανθρώπων, συχνά ανηλίκων. Η «κλοπή» φωτογραφιών, η παραποίηση και παραμόρφωση αυτών των φωτογραφιών, ο χλευασμός, η κοροϊδία κάποιου και η συκοφαντική του δυσφήμηση και η χρήση του ονόματος ξένου χρήστη με σκοπό τη διάδοση φημών στο περιβάλλον του θύματος μέσω της χρήσης κινητού, ηλεκτρονικού ταχυδρομείων και μέσω άλλων υπηρεσιών ηλεκτρονικής επικοινωνίας (κλοπή ταυτότητας). Νεκρές κλήσεις. Προσβλητικά προφορικά μηνύματα. Δημιουργία ιστοσελίδων που στοχοποιούν συγκεκριμένα άτομα καλώντας άλλους να δημοσιεύουν μηνύματα μίσους.

 

Επιπτώσεις του Cyberbullying

• Τα παιδιά νιώθουν μοναχικά, δυστυχή και φοβισμένα, αισθάνονται ανασφαλή και πιστεύουν ότι κάτι δεν πάει καλά με αυτά.
• Χάνουν την εμπιστοσύνη στον εαυτό τους
• Δεν θέλουν να ξαναπάνε στο σχολείο
• Θέλουν να απομονωθούν από τις παρέες τους.
• Επιπλέον, σε ακραίες περιπτώσεις, η συνεχής, επίμονη και έντονη παρενόχληση έχει οδηγήσει σε τρομερές συνέπειες όπως η πρόθεση για αυτοκτονία.

 

3.Ρατσισμός-Προσηλυτισμός στο Διαδίκτυο

Ο προσηλυτισμός στο διαδίκτυο γίνεται μέσω οργανώσεων και θρησκευτικών αιρέσεων που οδηγούν σε φανατισμό, θρησκευτική αδιαλλαξία και μισαλλοδοξία. Οι έφηβοι αναζητούν ομάδες για να εισχωρήσουν ώστε να νιώσουν ότι ανήκουν κάπου και ότι είναι ξεχωριστοί. Άτομα νεαρής ηλικίας που είναι ευκολόπιστα, έχουν έλλειψη σωστής κριτικής σκέψης, αδυνατούν να ελέγξουν αν μια πληροφορία είναι έγκυρη και χαρακτηρίζονται από παρορμητικότητα και από ανάγκη για πειραματισμό. Η προσέγγιση από τις ομάδες γίνεται σταδιακά και χωρίς ξεκάθαρα μηνύματα από την αρχή ώστε ο έφηβος να τους εμπιστευτεί και να θελήσει να πραγματοποιήσει τους σκοπούς τους. Οι ιστοσελίδες αυτές κάνουν θρησκευτική προπαγάνδα, είναι ενάντια σε συγκεκριμένες θρησκευτικές μειονότητες, καλούν τους επισκέπτες τους, και κυρίως τους νέους, σε συστράτευση, «ιερούς πολέμους» και τους παροτρύνουν να γίνουν καμικάζι αυτοκτονίας, άλλες αποσκοπούν στη συγκέντρωση πόρων και τη προσέλκυση νέων οπαδών, ενώ πολλές έχουν διαδικτυακά παιχνίδια, στα οποία ο χρήστης μπορεί να εξοντώσει μετανάστες, καθώς και θρησκευτικές και φυλετικές μειονότητες. Οι ιστοσελίδες αυτές διοχετεύουν το μήνυμα συγκαλυμένα, ισχυρίζονται πως περιέχουν πληροφορίες για την Ιστορία ή τη Θρησκεία, ερμηνεύουν την Ιστορία και τα γεγονότα μέσα από μια δική τους, ξεχωριστή, οπτική γωνία, προωθούν μια θρησκευτικοφανή κουλτούρα, οικοδομημένη συνήθως γύρω από μια προβεβλημένη ηγετική και αρχηγική μορφή, μιλούν για «θετική σκέψη», «αυτοΐαση», διάφορες μεθόδους διαλογισμού, αστρικά ταξίδια, κ.ά. και αποσκοπούν στην δημιουργία μιας δογματικής ομάδας («σέχτας», «cult”), και στο χρηματικό κέρδος. Μπορεί ακόμα να οργανώσουν και ομαδικές αυτοκτονίες επικαλούμενες ότι πλησιάζει σύντομα το τέλος του κόσμου και ότι οι «πιστοί» τους χρειάζεται να κερδίσουν την αιωνιότητα. Ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι όταν ο έφηβος έχει και κάποιο ψυχιατρικό υπόβαθρο.

 

4.Πορνογραφία

Το οπτικό σεξουαλικό υλικό, όπως η πορνογραφία, που είναι σχεδιασμένο να προκαλεί σεξουαλική διέγερση δεν είναι βέβαια ένα φαινόμενο της εποχής μας. Οι νέες τεχνολογίες, όπως οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές και τα κινητά τηλέφωνα μέσω των οποίων προσφέρεται συνήθως πρόσβαση στο διαδίκτυο, κάνουν το ερωτικό και το πορνογραφικό υλικό εύκολα και άμεσα προσβάσιμο από τους εφήβους. Με ποιο τρόπο επηρεάζει η έκθεση σε (διαδικτυακό) πορνογραφικό υλικό και τι επιπτώσεις έχει στην φυσιολογική ψυχο-σεξουαλική ανάπτυξη του παιδιού/ εφήβου;

Η πορνογραφία:

• Προβάλει τροποποιημένες, διαστρεβλωμένες, αποκλίνουσες και μη κοινωνικά αποδεκτές σεξουαλικές συμπεριφορές
• Περιφρονεί τις πολιτισμικές διαφορές και το σύστημα αξιών του εφήβου
• Παρουσιάζει εικόνες με σωματική τιμωρία, βία και σκληρότητα, οι οποίες καμουφλάρονται σαν σεξουαλική πράξη και αποσκοπούν στην εμπορική εκμετάλλευση.
• Δημιουργεί στον καταναλωτή στρεβλές, δυσλειτουργικές αντιλήψεις σχετικά με τους σεξουαλικούς ρόλους και πρακτικές και ως εκ τούτου δημιουργεί το ψυχολογικό υπόστρωμα πάνω στο οποίο ευκολότερα μπορεί να αναπτυχθούν σεξουαλικές παρεκκλίνουσες, ή και παραβατικές συμπεριφορές.
• Αρνητικές επιπτώσεις της έκθεσης σε πορνογραφικό υλικό από εφήβους και παιδιά
• ανάπτυξη αποκλινόντων σεξουαλικών συμπεριφορών
• Μη υγιής παρεμβολή της σκληρής πορνογραφίας στην ομαλή ψυχο-σεξουαλική ανάπτυξη
• Εφιάλτες, συναισθήματα ντροπής, ενοχής, άγχους και σύγχυσης
• Διαταραχές στη συμπεριφορά και την ψυχοκοινωνική προσαρμογή των εφήβων
• Πρόωρη έναρξη της σεξουαλικής ζωής
• Ανάπτυξη παραπλανητικών, διαστρεβλωμένων και ενδεχομένως επιβλαβών στάσεων απέναντι στα σεξουαλικά ζητήματα
• Υιοθέτηση επικίνδυνων σεξουαλικών συμπεριφορών
• Μείωση της ουδού ανοχής στην βία, τον εξευτελισμό και τις σαδομαζοχιστικές πρακτικές
• Αποδοχή σεξουαλικής επιθετικότητας ή ακόμα και βίας
• Ευνοείται η μεγαλύτερη αποδοχή στερεοτυπικών και σεξιστικών στάσεων απέναντι στα φύλα και τους σεξουαλικούς ρόλους, συμπεριλαμβανομένων των αρνητικών στάσεων απέναντι στις γυναίκες σαν σεξουαλικά αντικείμενα
• Αυξημένος κίνδυνος για φτωχούς συναισθηματικούς και κοινωνικούς δεσμούς στην ενήλικη ζωή
• Αποδοχή του βιασμού σαν σεξουαλική πράξη, (αποδοχή των μύθων περί βιασμού, rape myths acceptance)

(Μονάδα Εφηβικής Υγείας, 2008; Stack, Wasserman, & Kern, 2004; Benedek & Brown, 1999; Burt, 1980, 1981)

 

5.Παρενόχληση – Αποπλάνηση, «grooming»:

Η χειριστική συμπεριφορά ενός διαδικτυακού χρήστη με σκοπό να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στο παιδί ώστε να πραγματοποιήσει μαζί του μια μυστική συνάντηση. Η σεξουαλική κακοποίηση του θύματος, η σωματική βία ή η παιδική πορνεία και η κακοποίηση μέσω πορνογραφικού υλικού μπορεί να είναι τα αποτελέσματα αυτής της συνάντησης. Έξυπνη’ διαδικασία ψυχολογικής χειραγώγησης, που τυπικά ξεκινάει χωρίς σεξουαλική προσέγγιση, αλλά είναι σχεδιασμένη για να δελεάσει το θύμα για σεξουαλική συνάντηση. Αποπλάνηση: πολύ αργή και σταδιακή διαδικασία της αποκάλυψης πληροφοριών για το παιδί και της οικοδόμησης μιας σχέσης εμπιστοσύνης μαζί του. Συνήθως μέσω των δωματίων συνομιλίας (chat rooms), υπηρεσιών ανταλλαγής μηνυμάτων (π.χ. MSN), των υπηρεσιών κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. Facebook, MySpace, Twitter), αλλά και κινητών τηλεφώνων. Προσέγγιση επίσης από διαδικτυακούς τόπους για ανεύρεση εργασίας ή καριέρας που απευθύνονται σε παιδιά (π.χ. μόντελινγκ). Στην Ελλάδα, ο κίνδυνος είναι μάλλον υψηλός, καθώς, σύμφωνα με την έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (2010) το 18,5% των εφήβων δήλωσαν ότι θα συναντούσαν κάποιο διαδικτυακό φίλο στο φυσικό κόσμο. (CEOP, 2008, όπως αναφέρεται στο Kopecky, 2010; Brown, 2002 όπως αναφέρεται στον Berson, 2002).

Προφίλ θύματος παρενόχλησης: Έφηβοι, ηλικίας 14-17, καθότι τους απασχολούν και τους ενδιαφέρουν τα σεξουαλικά ζητήματα και συνήθως είναι πρόθυμοι να μιλήσουν για αυτά. Έφηβοι με έντονο ενδιαφέρον γύρω από το σεξ είναι πιθανό να διεγερθούν πιο εύκολα και συνεπώς να πάρουν πιο πολλά ρίσκα. Τα κορίτσια είναι πιο ευάλωτα. Έφηβοι που δαπανούν πάνω από δύο ώρες ημερησίως και πάνω από τέσσερις μέρες την εβδομάδα στο διαδίκτυο, ιδιαίτερα στις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης και ανταλλαγής μηνυμάτων, ενώ αξιολογούν ότι το διαδίκτυο έχει μεγάλη σημασία για τη ζωή τους. Παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση και έλλειψη αυτοπεποίθησης, καθώς είναι πιο εύκολο να απομονωθούν συναισθηματικά ή σωματικά. Παιδιά με συναισθηματικά προβλήματα ή με προβλήματα στις σχέσεις με γονείς, σχολείο και συνομήλικους καθώς συχνά αναζητούν βοήθεια. Νέοι που έχουν βιώσει κάποιο αρνητικό γεγονός στη ζωή του (όπως κάποιος θάνατος στην οικογένεια, διαζύγιο γονέα, ανεργία κάποιου γονέα) και νέοι με καταθλιπτικό συναίσθημα. Συμμετέχοντες σε διαδικτυακά δωμάτια συνομιλιών (chat rooms) ενώ επιδεικνύουν επικίνδυνη διαδικτυακή συμπεριφορά (δίνουν προσωπικές πληροφορίες, κάνουν αγενή σχόλια, ενοχλούν κάποιον άλλο χρήστη, συζητούν για σεξουαλικά ζητήματα με κάποιον που δεν γνωρίζουν, επισκέπτονται εκουσίως πορνογραφικούς διαδικτυακούς τόπους). Παιδιά που δείχνουν αφελή και υπερβολική εμπιστοσύνη στους άλλους, καθώς προθυμοποιούνται να συζητήσουν διαδικτυακά με αγνώστους και δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν τους κινδύνους. Ομοφυλόφιλα έφηβα αγόρια ή αγόρια που αναζητούν τη σεξουαλική τους ταυτότητα φαίνεται να είναι μια ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα για διαδικτυακή σεξουαλική θυματοποίηση, καθώς τείνουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με τη σεξουαλικότητά τους ή για να συναντήσουν πιθανούς ερωτικούς συντρόφους. Έφηβοι με ιστορικό σωματικής ή σεξουαλικής κακοποίησης: ιδιαίτερες συναισθηματικές ανάγκες και αναπτυξιακές διαστρεβλώσεις που κάνουν τους συγκεκριμένους εφήβους να είναι λιγότερο σε θέση να αξιολογήσουν και να κρίνουν σωστά και να ανταποκρίνονται περισσότερο σε ακατάλληλες σεξουαλικές προσκλήσεις

(Kim Kwang, 2009; Wolak et al., 2008; Berliner & Elliott, 2002; Berson, 2002; Borzekowski, & Rickert, 2001; Mitchel, Finkelhor και Wolak 2001),

 

6.‘Κυβερνοαυτοκτονία’ ή ‘αυτοκτονία μέσω διαδικτύου’: συλλογή πληροφοριών μέσω ιστοχώρων στο διαδικτύου (suicide websites) σχετικά με την αυτοκτονία, τα μέσα και τους τρόπους για τη διάπραξη αυτοκτονίας, δυνατότητα αγοράς υλικών, ενημέρωση για προηγούμενες περιπτώσεις πετυχημένων αυτοκτονιών και κυβερνοαυτοκτονιών, οι οποίες δυνητικά αποτελούν πρότυπο προς μίμηση, προώθηση και παρότρυνση σε αυτοκτονία, ατομική ή ομαδική, διαδικτυακή επαφή ατόμων με αυτοκτονικές τάσεις, τα οποία δεν γνωρίζονται μεταξύ τους, τα οποία ανταλλάσσουν πληροφορίες, σύμφωνο αυτοκτονίας (suicide pact), μια ιδιαίτερη συνεννόηση δηλαδή ανάμεσα σε δύο ή και περισσότερα άτομα να αυτοκτονήσουν μαζί στον ίδιο τόπο και την ίδια χρονική στιγμή. (Folie a Deux). Τα άτομα μπορεί να έχουν και στενή σχέση μεταξύ τους, όπως σχέση μεταξύ φίλων ή εραστών, και τα κίνητρα είναι ποικίλα και συχνά πολύ προσωπικά στη φύση τους). Σε αυτή την περίπτωση, λοιπόν, είναι πιθανό εάν κάποιο μέλος αλλάξει την απόφασή του να μην μπορεί να ξεφύγει εξαιτίας της πίεσης που ασκεί η ομάδα. Υποστηρίζεται ότι κάποιες αυτοκτονίες που έχουν διαπραχθεί έλαβαν χώρα επειδή ήταν περιπτώσεις ομαδικών αυτοκτονιών, ενώ σε διαφορετική περίπτωση θα είχαν αποφευχθεί

Online αυτοκτονία: κάποιος χρήστης διαπράττει την πράξη αυτή ενώ είναι συνδεδεμένος στο διαδίκτυο και άλλοι χρήστες τον παρακολουθούν σε πραγματικό χρόνο μέσω καμερών. Τα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης (τηλεόραση, έντυπος τύπος) μπορούν επίσης να προβάλλουν την αυτοκτονία ενός διάσημου και αγαπητού στο κοινό ατόμου, γεγονός που θα μπορούσε να λειτουργήσει μιμητικά σε άτομα που έχουν αυτοκτονικές τάσεις. (Sacamoto, 2011; Holland, 2009; Chiκaκo, 2008)

Αυτοκτονία μέσω Διαδικτύου: τα νεαρά άτομα και οι έφηβοι είναι πιο ευάλωτοι και έχουν περισσότερες πιθανότητες να επηρεαστούν από το διαδίκτυο για να διαπράξουν αυτοκτονία συγκριτικά με τους μεγαλύτερους. Έφηβοι με αυτοκτονικές τάσεις τείνουν να αναζητούν και να αποκτούν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετικά με την αυτοκτονία και τον αυτοτραυματισμό μέσω διαδικτύου. Ο αυτοκτονικός ιδεασμός στην εφηβική ηλικία συνδέεται σημαντικά με εμπειρίες άγχους ή συναισθηματικού πόνου σχετιζόμενα με το διαδίκτυο, συμπεριλαμβανομένου του εκφοβισμού μέσω διαδικτύου – cyberbullying, και με την έλλειψη εμπιστοσύνης από την πλευρά των εφήβων στους ανθρώπους γύρω τους. Φαίνεται ότι οι έφηβοι που είναι καχύποπτοι με τους γύρω τους είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσουν την ανωνυμία που προσφέρει το διαδίκτυο όταν νιώθουν την ανάγκη να μιλήσουν σε άλλους για τα συναισθήματά τους, συμπεριλαμβανομένου του αυτοκτονικού ιδεασμού. Αυτό που βρέθηκε να συνδέεται σημαντικά με την αύξηση του αυτοκτονικού ιδεασμού στον εφηβικό πληθυσμό είναι η συμμετοχή σε ανώνυμες συζητήσεις σε δωμάτια συνομιλιών (chat rooms και online forums).

Το διαδίκτυο ως αποτρεπτικό μέσο για την αυτοκτονία: θετικές επιδράσεις της επικοινωνίας των εφήβων μέσω των σελίδων κοινωνικής δικτύωσης και ιδίως του Facebook. Οι σελίδες κοινωνικής δικτύωσης δεν βρέθηκε να σχετίζονται σημαντικά με την αύξηση στον αυτοκτονικό ιδεασμό. Φαίνεται πως προσφέρουν ένα μηχανισμό κοινωνικής υποστήριξης σε εφήβους που αναζητούν τέτοιες πληροφορίες. (Dunlop, More, & Romer, 2011; Sheldon, 2008; Katsumata et al., 2008; Dobson, 1999)

 

7.Παθολογική χρήση Διαδικτύου: Ακραίες περιπτώσεις
πολύωρη ενασχόληση, πλήρης κοινωνική απομόνωση, παραμέληση εαυτού και προσωπικής υγιεινής, διαταραχές ύπνου, υπερφαγία ή ασιτία με απώλεια βάρους.

 

8.Νέες Τάσεις στην χρήση ουσιών: Το Διαδίκτυο σαν μέσο προώθησης ψυχοδραστικών ουσιών σε καινούργιες πληθυσμιακές ομάδες

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται η παραγωγή «Designer drugs» (συνθετικών ουσιών  σχεδιασμένων για να αποφύγουν τον Νόμο περί Ναρκωτικών, νόμιμων, διότι μέχρι χθες δεν υπήρχαν, οπόταν δεν υπάγονται στον Νόμο περί Ναρκωτικών) ή καινούργιων συνθετικών  ουσιών, χημικών ουσιών, οι οποίες προέρχονται (δομικά παράγωγα) από υπάρχουσες, παράνομες ουσίες, ή σχετίζονται (ανάλογα) με αυτές. Διατηρούν τις ψυχοτρόπες ιδιότητες/ δράσεις αλλά υπεκφεύγουν του Νόμου περί Ναρκωτικών. Παράγονται με απίστευτη ταχύτητα, με σκοπό πάντα την παράκαμψη του Νόμου περί Ναρκωτικών της κάθε χώρας:

Legal Highs, «νόμιμα διεγερτικά»: Κύριος εκπρόσωπος οι καθινόνες και οι αμφεταμίνες

Herbal Highs, «διεγερτικά βότανα»: Συνήθως περιέχουν συνθετικούς αγωνιστές κανναβινοειδών υποδοχέων → Spice

Στόχος είναι καινούργιες πληθυσμιακές Ομάδες Στόχοι, οι οποίες μέχρι τώρα δεν είχαν πρόσβαση σε αγορά ουσιών γιατί δεν ήθελαν να εμπλακούν σε παράνομες δραστηριότητες. Ο διακριτικός και ασφαλής τρόπος προμήθειας από το Διαδίκτυο δημιουργεί αυτόματα καινούργιες ομάδες πιθανών αγοραστών. Η ελκυστικότητα αυξάνεται με την υπόσχεση αγοράς «νόμιμων, διεγερτικών ουσιών». Οι μεγαλύτερες ηλικιακά, και πιο εύρωστες οικονομικά ομάδες προτιμούν την αγορά μέσω διαδικτύου, οι νεαρώτερες ηλικίες προτιμούν την αγορά από φίλους (δεν διαθέτουν πιστωτική), ή από Head Shops. Συνήθως άντρες, σε νυκτερινά κέντρα (discos, clubs, bars, pubs), υπαίθρια μουσικά φεστιβάλ, νεαροί μαθητές και φοιτητές, νεαροί ενήλικες επαγγελματίες, ομοφυλόφιλοι, στην Ιρλανδία σε παραστρατιωτικές οργανώσεις.

Τα προϊόντα χαρακτηρίζονται σαν κάτι αθώο και αβλαβές: φυτική τροφή, άλατα μπάνιου, αρωματικά χώρου, καθαριστικό ηλεκτρικής σκούπας (!), χημικά για ερευνητικούς σκοπούς, λιβάνι. Τα sites δηλώνουν ότι «τα προϊόντα» “are not tested for human consumption/ are research chemicals/ are not tested for risks”. Αόριστη και ασαφής περιγραφή, το 67% έχει πολύ περιορισμένες ή καθόλου πληροφορίες για τα συστατικά, τις ποσότητες που περιέχονται, την δοσολογία, τις παρενέργειες. Η ονομασία δεν έχει καμία σχέση με την χημική σύσταση και είναι ψεύτικη, προβάλλεται η φυτική προέλευση και η νομιμότητα. Τεράστιο εύρος ποικιλίας των δραστικών ουσιών που περιέχονται. Ασυνέπεια στην προμήθεια ίδιων προϊόντων → πιθανότητα αγοράς μιας διαφορετικής ουσίας (ακούσια ή εκούσια) → αύξηση κινδύνου τοξικότητας . 50-70% των χρηστών αυτών των ουσιών χρησιμοποιούν το διαδίκτυο σαν την κύρια πηγή πληροφόρησης τους γι’ αυτές. Υπάρχουν εκατοντάδες δικτυότοποι, οι περισσότεροι εκ των οποίων βρίσκονται εκτός Ευρώπης και το 83% χρησιμοποιεί την αγγλική γλώσσα (52% αμιγώς αγγλικά και 31% μαζί με μια άλλη γλώσσα). Το 2011 καταμετρήθηκαν 15 γλώσσες (μεταξύ των οποίων και η ελληνική). 50% των sites πωλούν προϊόντα spice, «βότανα» , το 80% πωλούν σκόνες και χάπια. Αποστέλλονται ταχυδρομικά σε χώρες όπου ενδεχομένως οι ουσίες αυτές είναι παράνομες. Αλλαγή/ Αντικατάσταση/ Υποκατάσταση των δραστικών συστατικών με: αδρανείς ουσίες, αλλεργιογόνες ουσίες, άγνωστες ουσίες, τοξικές ουσίες, μόνο καφεϊνη, παράνομες ουσίες (Psychonaut Web Mapping Research Project 2010, EMCDDA Internet Survey 2009).

 

E.Κατευθυντήριες Γραμμές ασφαλούς χρήσης Διαδικτύου για τους Γονείς

 

Ξεπεράστε τον φόβο σας για τις νέες τεχνολογίες παίζοντας παρέα με το παιδί σας στον υπολογιστή

Αφιερώστε λίγο από τον ελεύθερο χρόνο σας για τα ηλεκτρονικά του παιχνίδια και το Facebook, αφήστε τα να σας δείξουν τους αγαπημένους τους ιστότοπους. Αν σας τρομάζουν τα περίπλοκα εικονικά περιβάλλοντα, ζητήστε από το παιδί να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τον τρόπο λειτουργίας των παιχνιδιών αυτών.

Συζητήστε το περιεχόμενο των παιχνιδιών, τι τους αρέσει ιδιαίτερα.

Είστε οι γονείς, βάλτε τα όρια.

Επικοινωνήστε με το παιδί σας και μιλήστε του για τους πιθανούς κινδύνους του διαδικτύου, τους φόβους σας και την ανάγκη εμπιστοσύνης μεταξύ σας. Ενθαρρύνετε το να σας μιλήσει μόλις αισθανθεί άβολα για το παραμικρό.

Εξηγήσετε στο παιδί σας ξεκάθαρα ότι αν υποψιαστείτε κάτι θα πρέπει να ελέγξετε τον υπολογιστή του.

Θέστε κανόνες σχετικά με τον χρόνο που θα μπορεί το παιδί να παίζει ηλεκτρονικά παιχνίδια.

Φροντίστε να παίζουν σ’ έναν κοινό οικογενειακό χώρο ώστε να μπορείτε να τα παρακολουθείτε διακριτικά.

Παρακολουθείτε τις συνήθειες του παιδιού όταν παίζει. Όπως το παρακολουθείτε στην παιδική χαρά, γιατί να μην κάνετε το ίδιο όταν παίζει στο Διαδίκτυο;

Πριν αγοράσετε κάποιο παιχνίδι, βεβαιωθείτε ότι το περιεχόμενό του είναι κατάλληλο για την ηλικία του παιδιού.

Χρησιμοποιήστε λογισμικό που μπλοκάρει ακατάλληλο υλικό.

Ελέγχετε τον τύπο ηλεκτρονικής επικοινωνίας του παιδιού σας (Chat-room, Facebook, Skype, Twitter, ιστότοποι).

Έχετε πρόσβαση στο λογαριασμό e-mail του παιδιού σας και περιστασιακά ελέγξτε το e-mail του.

Επιθεωρήστε για σχετικό υλικό στον υπολογιστή του παιδιού σας.

Χρησιμοποιήστε την αναγνώριση κλήσεως για να δείτε ποιος τηλεφωνεί στο παιδί σας.

Ενθαρρύνετε την κριτική σκέψη.

Οι έφηβοι είναι πολύ κερδοφόρα ομάδα – στόχος για τους διαφημιστές στο Διαδίκτυο και γι’ αυτό θα πρέπει να είναι πάντα υποψιασμένοι, δεν χρησιμοποιούμε πιστωτική χωρίς να ενημερώσουμε τους γονείς.

Μάθετε στα παιδιά να είναι υπεύθυνα στη χρήση των προσωπικών τους δεδομένων.

Προτείνετε στα παιδιά να χρησιμοποιούν ψευδώνυμο και να αποφεύγουν να μπαίνουν σε προσωπικές λεπτομέρειες, ακόμα και αν γνωρίζουν προσωπικά το άτομο με το οποίο συνομιλούν. Μπορεί και άγνωστοι να παρακολουθούν τη συνομιλία αυτή.

Καταστήστε σαφές ποια είναι τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα που πρέπει πάντα να προστατεύονται, όπως όνομα, διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, διεύθυνση του σπιτιού σας, σχολείο, ή ο αριθμός του (κινητού) τηλεφώνου, κωδικοί.

Δεν αναρτούμε φωτογραφίες μέσω διαδικτύου.

Ενημερώστε τα παιδιά ότι όχι μόνο δεν θα πρέπει να δίνουν δικά τους προσωπικά στοιχεία, αλλά ούτε και αυτά των φίλων τους.

Μάθετε το παιδί να αντιμετωπίζει τις διαδικτυακές γνωριμίες με αρκετή επιφυλακτικότητα, καθώς ακόμη και τα άτομα που έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη του μπορεί να έχουν σκοπό να το βλάψουν και να έχουν δημιουργήσει ψεύτικη ταυτότητα.

Τονίστε στο παιδί ότι, όταν νιώθει άβολα σε μια συνομιλία, μπορεί να τη σταματήσει με το πάτημα ενός πλήκτρου που θα απενεργοποιήσει τον ιστοχώρο όπου λαμβάνει χώρα η συνομιλία αυτή.

Σε περίπτωση που το πρόβλημα επιμένει, αλλάξτε την ηλεκτρονική διεύθυνση του παιδιού.

Πολλές φορές, η παρενόχληση γίνεται από παιδιά προς παιδιά. Σε τέτοια περίπτωση, αναζητήστε τον θύτη και μιλήστε με τους γονείς του.

Να είστε σε επιφυλακή για ενδείξεις ότι το παιδί σας έχει γίνει στόχος ηλεκτρονικής παρενόχλησης (π.χ. συναισθηματική αναστάτωση, αποφυγή φίλων, σχολείου, δραστηριοτήτων, πτώση επιδόσεων, λεπτά σχόλια που αντανακλούν διαταραγμένες σχέσεις είτε ηλεκτρονικά είτε φυσικά).

Συμβουλεύστε το παιδί να κρατά αντίγραφα συνομιλιών που το έφεραν σε δύσκολη θέση. Κάτι τέτοιο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για να μπορέσετε να κάνετε κάποια καταγγελία στην περίπτωση που κάποιος προσπαθεί να παρενοχλήσει ένα παιδί.

Εάν υποπτευθείτε ότι το παιδί σας παρενοχλείται από κάποιον μέσω του κινητού του, ρωτήστε ευθέως το παιδί σας να σας πει εάν πραγματικά συμβαίνει κάτι τέτοιο.

Εάν το παιδί σας λαμβάνει κλήσεις ή μηνύματα που το παρενοχλούν, το φοβίζουν ή νοιώθει ότι το απειλούν, κρατήστε τα μηνύματα, ώστε σε περίπτωση καταγγελίας να μπορείτε να αποδείξετε την παρενόχληση, σημειώστε την ημερομηνία και ώρα των κλήσεων και επικοινωνήστε με τον πάροχο κινητής τηλεφωνίας, ή με την αστυνομία.

Πείτε στο παιδί να μην απαντά ποτέ σε μηνύματα με υπονοούμενα, ή μηνύματα παρενόχλησης που λαμβάνει και να σας δείχνει αμέσως τα μηνύματα αυτά.

Μάθετε στα παιδιά να μη δεχτούν συνάντηση στο φυσικό κόσμο με άλλους παίκτες.

Μάθετε το παιδί σας να αντιμετωπίζει τους άλλους χρήστες του Διαδικτύου με τον ίδιο τρόπο που θα ήθελε να του φέρονται κι αυτοί.

‘Δεν κατηγορώ ούτε προσβάλλω κάποιον στο Διαδίκτυο θεωρώντας ότι αστειεύομαι, γιατί το αστείο μου μπορεί να μη γίνει αποδεκτό’.

Μην υποβαθμίζετε το συμβάν.

Η παρενόχληση μπορεί να μη μείνει μόνο στο ηλεκτρονικό επίπεδο και να εξελιχθεί σε κάτι πολύ σοβαρό αν δεν δώσετε την πρέπουσα σημασία.

Αν και όταν παρατηρήσετε ύποπτο, συμβουλέψτε τα και δράστε άμεσα και αποτελεσματικά.

Αν το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί με τη δική σας παρέμβαση, και θέλετε να πάρετε πιο δραστικά μέτρα, μπορείτε να καταγγείλετε το περιστατικό.

(Μαρία Δάρα, ψυχολόγος; Γιωτάκος Ο, Τσιλιάκου Μ,. «Βιασμός» , Εκδόσεις Αρχιπέλαγος, 2008)

 

Ζ.ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΔΙΕΥΘΥΝΣΕΙΣ

• Πανελλήνιο Σχολικό Δίκτυο (ΠΣΔ - www.sch.gr) είναι το εκπαιδευτικό ενδοδίκτυο του Υπουργείου Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων. Αυτή τη στιγμή διασυνδέει 16.618 σχολεία και 925 διοικητικές υπηρεσίες και 77.494 εκπαιδευτικών και τους παρέχει ένα πακέτο βασικών και προηγμένων τηλεματικών υπηρεσιών. Με τον τρόπο αυτό συντελεί στη δημιουργία μίας νέας γενιάς εκπαιδευτικών κοινοτήτων, η οποία αξιοποιεί τις Τεχνολογίες της Πληροφορικής και των Επικοινωνιών στην καθημερινή εκπαιδευτική διαδικασία και προάγει την ασφαλή χρήση.

                http://internet-safety.sch.gr

 

• ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΓΡΑΜΜΕΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ ΧΩΡΙΣ ΧΡΕΩΣΗ

                Γραμμή Βοηθείας ΥποΣΤΗΡΙΖΩ του Ελληνικού Κέντρου Ασφαλούς Διαδικτύου

                τηλέφωνο χωρίς χρέωση 800 11 800 15

                ΥΠΟΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΔΙΩΞΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟΥ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ 11012

                ΣΥΝΗΓΟΡΟΣ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ 800 11 32 000

• ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ

                Ελληνική γραμμή Αναφοράς Παράνομου Περιεχομένου στο Internet    (www.safeline.gr).

                Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.

                www. saferinternet.gr

                www. cyberkids.gov.gr

                www.hellenicpolice.gr

                www. astynomia.gr

                www.0-18.gr

                www.hamogelo.gr

 

• Θεραπευτικά Προγράμματα

- Τμήμα Παθολογικής Χρήσης Διαδικτύου της Μονάδας Ψυχολογικής Απεξάρτησης 18 Άνω, Ψ.Ν.Α., για ενήλικες χρήστες

- Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β' Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών για ανήλικους χρήστες, στο νοσοκομείο Παίδων «Π & A Κυριακού» .

- Ειδικό Tακτικό Ψυχιατρικό Ιατρείο Παιδιών και Εφήβων για την αντιμετώπιση του εθισμού στους Η/Υ και το Διαδίκτυο στο Ιπποκράτειο Νοσοκομείο Θεσσαλονίκης. Τηλ. 2310-814780 & 892417

- Συμβουλευτική υπηρεσία φοιτητών προς αντιμετώπιση της παθολογικής χρήσης Η/Υ και Διαδικτύου στη Φοιτητική Λέσχη του Α.Π.Θ.

- ΤΜΗΜΑ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΩΝ ΙΑΝΟΣ, ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Μονάδα Παθολογικής Χρήσης Διαδικτύου Για Ενήλικες

ΤΗΛ. 2310 550919

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

AACAP OFFICIAL ACTION (2007). “Practice Parameter for the Assessment and Treatment of Children and Adolescents With Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder”. J. Am. Acad. Child Adolesc. Psychiatry, 2007;46(7):894-921.

American Psychiatric Association (2013). “Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders. 5th edition (DSM-5) American Psychiatric Association.

American Academy of Pediatrics, Committee on Quality Improvement, Subcommittee on Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder (2000). “Clinical Practice Guideline: Diagnosis and Evaluation of the Child With Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder”. Pediatrics 2000;105;1158-1170

Alao, A.,O., Soderberg, M., Pohl, E., & Alao, A., L. (2006). “Cybersuicide: Review of the role of the internet on suicide”. CyberPsychology and Behavior, 9, 489-493.

Almind, J., H. (2010). “Psychological treatment of children exposed to 'online grooming'-abuse through the internet”. In Almind Jansen, H. and Madsen, S. A. (eds.) (2010). “Sexual Abuse – treatment, dissemination and research”. Status report 2008-2009, Team for Sexually Abused Children, The University Hospital, Copenhagen, pp. 29-33.

Au, J. S. K., Yip, P. S. F., Chan, C. L. W. & Law, Y. W. (2004). “Newspaper reporting of suicide cases in Hong Kong”. Crisis, 25(4), 161-168.

Barkley RA (1998). “Attention-Deficit Hyperactivity Disorder. A Handbook for Diagnosis and Treatment”. 2nd ed. New York, NY: Guilford Press; 1998.

Beatson, S., Hosty, G.S., & Smith, S. (2000). “Suicide and the Internet”. Psychiatric Bulletin 24:434

Becker, K., & Schmidt, M.H. (2004). “When kids seek help on-line: Chat rooms and suicide”. American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 43, 246-247.

Benedek, E., & Brown, C. (1999). “No excuses: Televised pornography harms children”. Harvard Review of Psychiatry, 7(4), 236-240.

Bensimon, P. (2007). The role of pornography in sexual offending. Sexual Addiction & Compulsivity, 14(2), 95-117.

Biddle, L., Donovan, J., Hawton, K., Kapur, N., & Gunnell, D. (2008). “Suicide and the internet”. BMJ, 336

Borzekowski, Dina L.G., Rickert, Vaughn I. (2001). “Adolescents, the Internet, and Health: Issues of Access and Content”. Journal of Applied Developmental Psychology, 22: 49-59.

Brinkman W.B., Epstein J. N. (2011). “Treatment planning for children with attention-deficit / hyperactivity disorder: treatment utilization and family preferences”. Patient Preference and Adherence 2011:5 45-56.

Brown, J.D., & L’Egle, K.L. (2009). “Sexual attitudes and behaviors associated with U.S. early adolescents’ exposure to sexually explicit material”. Communication Research, 36, 129-151.

Carnes, P. J. (2001). “Cybersex, courtship, and escalating arousal: Factors in addictive sexual desire”. Sexual Addiction & Compulsivity, 8(1), 45-78

Chih-Hung Ko, Ju-Yu Yen, Cheng-Chung Chen,Sue-Huei Chen & Cheng-Fang Yen (2005). “Proposed Diagnostic Criteria of Internet Addiction for Adolescents”. The Journal of Nervous and Mental Disease, Volume 193, Number 11

Chikako, O., S. (2008). “Too lonely to die alone: Suicide Pacts and existential suffering in Japan”. Cult Med Psychiatry, 32, 516-551.

Chronis A. M., Jones H. A., Raggi V. L. (2006). “Evidence-based psychosocial treatments for children and adolescents with attention-deficit / hyperactivity disorder”. Clinical Psychology Review 26 (2006) 486-502.

Cooper, A. (1998). “Sexuality and the Internet: Surfing into a new millennium. CyberPsychology and Behavior”. 1, 187-193.

Dahiquist NR, Mellinger JF, Klass DW (1983). “Hazard of video games in patients with lightsensitive epilepsy. JAMA 1983;249:776-777

Daniels, J. (2009). “Cyber Racism: White Supremacy Online and the New Attack on Civil Rights (Perspectives on a Multiracial America)”. Rowman & Littlefield Publishers, Inc, 2009

Delmonico, D. L., & Griffin, E.J. (2008). “Cybersex and e-teen. What marriage and family therapists should know”. Journal of Marital and Family Therapy, 34, 431-44.

Delmonico, D. L., & Miller, J. A. (2003). “The Internet sex screening test: A comparison οf sexual compulsives versus non-sexual compulsives”. Sexual and Relationship Therapy, 18, 261-276.

Derevensky, J., L., & Gupta, R., (2000). “Prevalence estimates of Adolescent Gambling: A comparison of the SOGS-RA, DSM-IV-J, and the GA 20 Questions”. Journal of Gambling Studies, 16, 227-251.

Derevensky, J., L., & Gupta, R., (2007). “Internet Gambling Amongst Adolescents: A Growing Concern”. Mental Health Addiction 593-101.

Derevensky, J., L., & Gupta, R., & Winters, K., (2003). “Prevalence rates of youth gambling problems: Are the current rates inflated?” Journal of Gambling Studies, 19, 405–425.

Derevensky., J.,L, & Gupta, R., (2004). “Adolescents with gambling problems: a synopsis of our current knowledge”. eGambling: The Electronic Journal of Gambling Issues, 10, 119–140.

Dobson, R. (1999). “Internet sites may encourage suicide”. British Medical Journal 319:337.

Dunlop, S., M., More, E., & Romer, D. (2011). “Where do youth learn about suicides on the Internet, and what influence does this have on suicidal ideation? “ Journal of Child Psychology and Psychiatry, 1-8.

Epstein LH, Roemmich JN, Paluch RA et al (2005). “Physical activity as a substitute for sedentary behavior in youth”. Ann Behav Med2005, 29 (3):200 -209

Fisher RS. Harding GF, Erba G. et al (2005). “Photic- and Patern- Induced Seizures: A review for the Epilepsy Foundation of America Working Group”. Epilepsia;46:1426-1441

Flood, M. (2009). “The harms of pornography exposure among children and young people”. Child Abuse Review, 18, 384-400.

Freeeman-Longo, R.E. (2000). “Children, teens, and sex on the Internet”. Sexual Addiction and Compulsivity, 7, 75-90.

Giammattei J, Blix G, Marshak HH, et al (2003). “Television watching and soft drink consumption: associations with obesity in 11- to 13-year-old schoolchildren. Arch Pediatr Adoles Med, 57(9):882-886

Griffiths, M., D., (1999). “Gambling Technologies: Prospects for problem gambling”. Journal of Gambling Studies, 15, 3.

Griffiths, M., D., & Parke, J., (2002). “The social impact of Internet gambling”. Social Science Computer Review, 20. 3.

Griffiths, M., King, D., & Delfabbro, P., (2009). “Adolescent gambling- like experiences: Are they a cause of concern?” Education and Health, 27, 2.

Gupta R., Derevensky J.,L., (1998). “Adolescent gambling behavior: a prevalence study and examination of the correlates associated with problem gambling”. Journal of Gambling Studies, 14:319–345.

Gupta R., Derevensky J.,L., (2000). “Adolescents with gambling problems: From Research to Treatment”. Journal of Gambling Studies, 16, 2.

Harding GF, Harding PF., (1999). “Televised material and photosensitive epilepsy”. Epilepsia 1999;40(suppl 4):65-9.

Ishida S., Yamashita Y. et al. (1998). “Photosensitive seizures provoked while viewing “Pocket Monsters”, a made for television animation program in Japan”. Epilepsia 1998;39:1340-4.

Griffiths, M. (2001). “Sex on the Internet: Observations and implications for Internet sex addiction”. The Journal of Sex Research, 38(4), 333-342.

Hagihara, A., Miyazaki, s., & Tarumi, K. (2010). “Internet use and suicide among younger ages groups between 1989 and 2008 in Japan”. Acta Psyciatr Scand, 121, 485-486.

Hines, D., & Finkelhor, D. (2007). “Statutory sex crime relationships between juveniles and adults: A review of social scientific research”. Aggression & Violent Behavior, 12(3), 300-314.

Holland, K. (2009). “Suicide and the media: Identifying some blind spots”. Communication, Creativity and Global Citizenship, 287-306.

Jones DE, (2009). “Conduct prevention research groupfoster EM. Service Use Patterns for Adolescents with ADHD and Comorbid Conduct Disorder”. Journal of behavioral therapy and research 2009 Oct;36(4):436-49.

Ju-Yu Yen, Chih-Hung Ko, Cheng-Fang Yen, Hsiu-Yueh Wu, and Ming-Jen Yang.(2007). “The Comorbid Psychiatric Symptoms of Internet Addiction: Attention Deficit and Hyperactivity Disorder (ADHD), Depression, Social Phobia and Hostility”. Journal of Adolescent Health. 41: 93-98

Katsumata, Y., Matsumoto, T., Kitani, M., & Takeshima, T. (2008). “Electronic media use and suicidal ideation in Japanese adolescents”. Psychiatry and Clinical Neuroscienses, 62, 744-746.

Kim-Kwang, R., C. (2009). “Online child grooming: a literature review on the misuse of social networking sites for grooming children for sexual offences”. Australian Institute of Criminology.

Kormas, G., Critselis, E., Janikian, M., Kafetzis, D., Tsitsika, A. (2011). “Risk factors and psychosocial characteristics of potential problematic and problematic internet use among adolescents: A cross-sectional study”. BMC Public Health, 11:595.

Lam,L.,T., Peng, Z., Mai, J., & Jing, J. (2009). “The association between Internet addiction and self-injurious behaviour among adolescents”. Inj Prev, 15, 403-408.

Lambek R, Tannock R, Dalsgaard S, Trillingsgaard A, Damm D, Thomsen PH. (2010). “Validating neuropsychological subtypes of ADHD: how do children with and without an executive function deficit differ?” J. ChildPsychol. Psychiatry, 51(8), 895-904

Levert, N. P. (2007). “A comparison of Christian and non-Christian males, authoritarianism, and their relationship to Internet pornography addiction/ compulsion”. Sexual Addiction & Compulsivity, 14, 145-166.

Lo, V.,H. & Wei, R. (2005). “Exposure to Internet pornography and Taiwanese adolescents’ sexual attitudes and behavior”. Journal of Broadcasting & Electronic Media, 49(2), 221-237.

Maeda Y., Kourokawa T., Sakamoto K. et al (1990). “Electroclinical study of video-game epilepsy”. Dev Med Child Neurol 1990;32(6):493-500.

Mark ΑΕ and Ian Jannsen (2008). “Relationship between screen time and metabolic syndrome in adolescents”. J of Public Health; 30(2):153-160

Matheson DM, Killen JD, Wang Y. et al (2004). “Children's food consumption during television viewing”. Am J Clin Nutr;(79):1088-1094.

Meschan J.F., Earls, M.F. (2005). “Process for Developing Community Consensus Regarding the Diagnosis and Management of Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder”. Pediatrics 2005 Jan;115(1):e97-104

Messerlian, C., Byrne, A., & Derevensky, J., L., (2004). “Gambling, Youth and the Internet: Should we be concerned?” Child and Adolescent Psychiatry, 13, 3-6.

Messmer, E. (2009). “Racism, hate, militancy sites proliferating via social networking”, Network World, (Ed.) Simon Wiesenthal Center for Tolerance, “Digital Terrorism and Hate”, 2009

Misawa T., Shigeta S, Nojima S., (1991). “Effects of video games on visual function in childrern”. Nippon Eiseigaku Zashi 1991;45(6):1029-34.

Mitchell, K., J., Finkelhor, D., & Wolak, J. (2001). “Risk factors for and impact of Online Sexual Solocitation of Youth”. American Medical Association, 285(23), 3011-3014.

Nainzadeh NK, llizarov S., Pilliqian G. et al (2011). “Ulnar neuropathy at the elbow in computer keyboard operators”. Work; 39 (2):93-101

Nuñez, J. (2003). “Outpatient treatment of the sexually compulsive ephebophile”. Sexual Addiction & Compulsivity, 10(1), 23-51.

Olson, L.,N., Daggs, J.,L., Ellevold, B.,L., & Rogers, T.,K.,K.(2007). “Entrapping the innocent: toward a theory of child sexual predators’ luring communication”. Communication theory, 17(3): 231–251

Prasad M, Arora M, Abu-Arafeh I. et al (2011). “3D movies and risk of seizures in patients with photosensitive epilepsy”. Seizure 2011 Sep 19

Ramtekkar U. P., Reiersen A. M., Todorov A. A., and Todd R. D. (2010). “Sex and age differences in Attention-Deficit / Hyperactivity Disorder symptoms and diagnoses: Implications for DSM-V and ICD-11”. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry. 2010 March; 49(3): 217-28.e1-3.

Rajagopal, S. (2004). “Suicide pacts and the Internet”. BMJ, 329, 1298-1299.

Ricci S, Vigevano F, Manfredi M. et al (1998). “Epilepsy provoked by television and video games: safety of 100 Hz screens”.Neurology1998;50:790-3

Rosenfield M., (2011). “Computer vision syndrome: a review of ocular causes and potential treatments”. Ophthalmic Physiol.Opt. 2011.Apr 12

Rushton DN., (1981). “Space invader epilepsy”. Lancet 1981;1:501.

Sacamoto, A. (2011). “The Internet and Suicide”. Proceedings, 13, 65-71.

Shapira, N., Goldsmith, T.D, Keck, P.E., Khosla, U.M., McElroy, S. L. (2000). “Psychiatric features of individuals with problematic internet use”. Journal of Affective Disorders, 57:267-272

Sheldon, P. (2008). “The relationship between unwillingness to-communicate and students’ Facebook use”. Media Psychology, 20, 67-75.

Sheynkin Y, Jung M, Yoo P. et al (2005). “Increase in scrotal temperature in laptop computer users”. Hum Reprod. 20(2): 452-5

Sheynkin Y, Welliver R, Winner A. et al (2011). “Protection from scrotal hyperthermia in laptop computer users”. Fertil Steril;95(2):647-51

Stack, S. (2003). “Media coverage as a risk factor in suicide”. Journal of Epidemiology and Community Health, 57, 238-240.

Stack, S., Wasserman, I., & Kern, R. (2004). “Adult social bonds and the use of Internet pornography”. Social Science Quarterly, 85(1), 75-88

Toosi KK, Impin BG, Baker NA. et al (2011). “Effects of computer key boardig on ultrasonographic measures of the median nerve”. Am J Ind Med. 2011

Turchi, R., M., & Derevensky, J., L., (2006). “Youth gambling: not a safe bet”. Current Opinion in Pediatrics, 18, 454-458.

Verroti A, Trotta D, Salladini C. et al (2004). “Photosensitivity and epilepsy: a follow-up study”. Dev Med Child Neurol 2004;46:347-51

Wasserman, D., Cheng, Q., & Jiang, G. (2005). “Global suicide rates among young people aged 15-19”. World Psychiatry, 4,114-120.

Wolak, J., Finkelhor, D., Mitchell, K., & Ybarra, M. (2008). “Online 'Predators' and their Victims: Myths, Realities and Implications for Prevention and Treatment”. American Psychologist, 63, 111-128.

Wolak, J., Mitchell, K., & Finkelhor, D. (2007). “Unwanted and wanted exposure to online pornography in a national sample of youth Internet users”. Pediatrics, 119, 247-257.

Young, K. (1996). “Internet Addiction: the emergence of a new clinical disorder”. CyberPsychology and Behavior, Vol. 1 No. 3., pages 237-244

Young, K. S. (2008). Internet sex addiction: Risk factors, stages of development, and treatment. American Behavioral Scientist, 52(1), 21-37.

Young, K.S., Nabuco de Abreu, C. (2010). “Internet Addiction: A Handbook and Guide to Evaluation and Treatment”. John Wiley and Sons, 2010.

The MTA Cooperative Group. A 14-month randomized clinical trial of treatment strategies for attention deficit / hyperactivity disorder. Arch Gen Psychiatry. 1999;56(12):1073-1086.

Αγαπητού Π & Ανδρέου Γ, (2007). “Γλωσσικές δυσκολίες και ΔΕΠΥ: Μελέτη περίπτωσης”. Εταιρεία Ειδικής Παιδαγωγικής Ελλάδος, “Η Ειδική Αγωγή στην Κοινωνία της Γνώσης”, Αθήνα: Γρηγόρης

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (2011). “ΑΡΙΑΔΝΗ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ «ΕΘΙΣΜΟΥ» ΤΩΝ ΕΦΗΒΩΝ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥΣ ΠΟΥ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΕΞΕΛΕΓΚΤΗ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ

Καλαντζή-Αζίζι Α και Ζαφειροπούλου, (2004). “Προσαρμογή στο Σχολείο: Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών”. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Γιωτάκος, Ο., Πρεκατέ, Β (Επιμ.)(2006). “Σεξουαλική Κακοποίηση. Μυστικό; Όχι πια!”. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.

Μονάδα Εφηβικής Υγείας Νοσοκομείου Παίδων 'Αγλαϊα Κυριακού'(2010). “Χρήση και κατάχρηση του διαδικτύου (internet): Συσχετίσεις με ψυχοκοινωνικούς παράγοντες που αφορούν τους χρήστες”.

Μονάδα Εφηβικής Υγείας Νοσοκομείου Παίδων 'Αγλαϊα Κυριακού'(2008). “Διαχείριση της σεξουαλικότητας των Ελλήνων εφήβων”.